MAJARIBIO KATI YA ChatGPT, BING CHAT NA GOOGLE BARD

Maendeleo ya teknolojia ya Akili Bandia (AI) yamebadilisha jinsi tunavyofanya kazi na mambo mengine mengi katika miezi ya hivi karibuni na hivyo kumpa karibu mtu yeyote uwezo wa kuandika msimbo (code), kuunda sanaa na hata kuwekeza.

Kwa watumiaji wa kitaalamu na wale wenye mapenzi na teknolojia, programu zalishi za AI, kama vile ChatGPT, huangazia uwezo wa hali ya juu ili kuunda maudhui yenye ubora kutokana na maelezo rahisi anayotoa mtumiaji.

Microsoft imeongeza GPT-4 katika Bing, OpenAI inaongeza uwezo mpya kwenye ChatGPT na Bard inaunganisha kwenye mfumo mzima wa Google yani kwamba chochote kinachoweza kupatikana kupitia Google utakipata kwenye Bard pia. Uwepo wa robotisogozi hizi 3 za hivi punde za AI kunaweza kumtatanisha mtumiaji ipi inamfaa zaidi.

Kujua ipi kati ya robotisogozi tatu maarufu za AI ni bora kuandika msimbo, kutoa maandishi, au kusaidia kuunda wasifu ni changamoto, kwa hivyo nakueleza hapa tofauti kubwa zaidi ili uweze kuchagua inayolingana na mahitaji yako kwa wakati huo.

Majaribio kati ya ChatGPT, Bing Chat & Google Bard

Ili kubaini ni robotisogozi gani la AI linatoa majibu sahihi zaidi, tutatumia swali hili kuzilinganisha zote hizi tatu:

"Nina machungwa 5 leo, nilikula machungwa 3 wiki iliyopita. Nimebakiza machungwa mangapi?"

Jibu linapaswa kuwa tano, kwani idadi ya machungwa niliyokula wiki iliyopita haiathiri idadi ya machungwa niliyonayo leo. Tuangalie majibu ya robotisogozi hizi.

Tuanze na ChatGPT

Unapaswa kutumia ChatGPT kama:

1. Unataka kujaribu robotisogozi maarufu ya AI

ChatGPT iliyoundwa na OpenAI ililenea Novemba mwaka jana baada ya kuzinduliwa rasmi. Tangu wakati huo, robotisogozi hii imepata watumiaji zaidi ya milioni 100, na tovuti pekee ikishuhudia watembeleaji wapatao bilioni 1.8 kwa mwezi. Imekuwa ikighubikwa na shutuma mbalimbali hasa watu wanapoifichua uwezo wake wa kufanya kazi za vyuoni na kuchukua nafasi ya wafanyikazi wengine.

Toleo lisilolipishwa la ChatGPT, ambalo linatumia mfumo wa GPT-3.5, lilitoa jibu lisilo sahihi kwa swali letu.

Nimekuwa nikijaribu ChatGPT mara kwa mara tangu kutolewa kwake. Muonekano wake kwa mtumiaji umebaki kuwa rahisi, lakini mabadiliko madogo yameiboresha zaidi, kama vile kuongezwa kwa kitufe cha kunakili, uwezo wa kuhariri, maelekezo maalum na ufikiaji rahisi wa akaunti yako.

Ingawa ChatGPT imejidhihirisha kama app muhimu ya AI, inaweza kukabiliwa na habari potofu. Kama mifumo mingine mikubwa ya lugha (LLMs), GPT-3.5 si kamilifu bado kwani imefunzwa kuhusu taarifa iliyoundwa na binadamu hadi 2021. Pia mara nyingi inashindwa kuelewa nuances, kama vile katika mfano wa swali letu la hesabu ambapo ilijibu vibaya kwa kusema tuna machungwa mawili yaliyobaki wakati inapaswa kuwa matano.

2. Uko tayari kulipa ziada kwa ajili ya kutumia toleo la juu zaidi

OpenAI huruhusu watumiaji kufikia ChatGPT inayoendeshwa na mfumo wa GPT-3.5 bila malipo kwa akaunti iliyosajiliwa. Lakini ikiwa uko tayari kulipia toleo la juu zaidi, unaweza kufikia GPT-4 kwa kulipia $20 kwa mwezi.

GPT-4 ndiyo LLM kubwa zaidi inayopatikana kwa matumizi ikilinganishwa na robotisogozi nyingine zote za AI na imefunzwa kwa taarifa za hadi 2022. Inasemekana kuwa GPT-4 ina zaidi ya maingizo trilioni 100 wakati GPT-3.5 ina maingizo bilioni 175. Maingizo zaidi inamaanisha kwamba kimsingi, mfumo umefunzwa kwa taarifa zaidi, ambayo inafanya uwezekano mkubwa wa kujibu maswali kwa usahihi.

ChatGPT Plus, inayotumia mfumo wa GPT-4, ilijibu swali kwa usahihi.

Kwa mfano, unaweza kuona mfano wa GPT-4, unaopatikana kwa kulipia toleo la juu la ChatGPT, ulijibu swali la hesabu kwa usahihi, kwani ulielewa muktadha kamili wa hesabu hiyo tangu mwanzo hadi mwisho.

Hebu sasa tuiangalie Bing Chat, ambayo ni njia nzuri ya kufikia GPT-4 bila malipo, kwani imeunganishwa katika toleo lake jipya la Bing.

Unapaswa kutumia Bing Chat ikiwa:

1. Unataka AI zalishi inayofikiwa kwa mtandao

Tofauti na ChatGPT ambayo inadhibitiwa kuwa programu ya AI ambayo hutoa maandishi kwa mtindo wa mazungumzo na habari hadi kufikia 2021. Bing sasa ina chaguo la gumzo ambalo linapangilia matokeo ya utafutaji kama mazungumzo na robotisogozi ya AI.

Kuna faida nyingine, pia. Bing Chat inaendeshwa na GPT-4, mfumo mkubwa wa lugha wa OpenAI na ni bure kabisa kutumia.

Mtindo sahihi wa mazungumzo ya Bing ulijibu swali kwa usahihi, ingawa mitindo mingine ilikuwa na utata. 

Muonekano wa mtumiaji wa Bing Chat si wa kupendeza sana kama cha ChatGPT, lakini ni rahisi kutumia.

Ingawa Bing Chat inatumika kwa kuunanisha na mtandao ili kukupa matokeo ya kisasa zaidi ikilinganishwa na ChatGPT, ina uwezekano mkubwa wa kukwama katika kujibu na kukosa vidokezo kuliko mshindani wake.

2. Unapendelea vipengele zaidi vya kuona

Kupitia mfululizo wa matoleo kwenye jukwaa lake, Microsoft iliongeza vipengele vya kuona kwenye Bing Chat. Kwa wakati huu, unaweza kuuliza maswali ya Bing kama, 'Shetani wa Tasmania ni nini?' na upate maelezo inayojibu kwa picha, muda wa kuishi, chakula, na zaidi kwa matokeo ya kuchanganua zaidi ambayo ni rahisi kuchimba kuliko ukuta wa maandishi.

Unapotumia Bing katika muundo wa gumzo, unaweza pia kuiomba ikutengenezee picha. Andika maelezo ya jinsi unavyotaka picha ionekane, na kisha acha Bing ikutengenezee picha nne ambapo utachagua uipendayo.

Bing Chat pia huangazia mitindo tofauti ya mazungumzo unapokuwa unaitumia ikijumuisha Ubunifu (Creative), Uwiano (Balanced) na Usahihi (Precise), ambayo hubadilisha jinsi utumiaji ulivyo, mwepesi au wa moja kwa moja.

Mitindo yote miwili ya mazungumzo ya Usawazishaji (Balanced ) na Ubunifu (Creative ) ilijibu swali isivyo sahihi.

Hatimaye, hebu tugeukie Google Bard, ambayo inatumia LLM tofauti na imekuwa matoleo mengi katika miezi michache iliyopita.

Unapaswa kutumia Google Bard ikiwa:

1. Unataka uzoefu wa haraka na usio na kikomo

Katika wakati wa kujaribu robotisogozi tofauti za AI, nimeona Google Bard ikipata dosari nyingi kwa mapungufu tofauti. Ingawa sitasema kuwa sio za kuzingatia sana, nitasema kuwa robotisogozi la AI ya Google lina mazuri yake na mojawapo ni kasi.

Google Bard ina kasi na majibu yake, hata kama inajibu kwa makosa baadhi ya nyakati. Haina kasi zaidi kuliko ChatGPT Plus, lakini inaweza kuwa haraka zaidi katika kutoa majibu kuliko Bing na toleo lisilolipishwa la GPT-3.5 la ChatGPT, ingawa umbali wako unaweza kutofautiana.

Bard pia alipata jibu lisilo sahihi katika swali hili.

Bard ilifanya makosa sawa na roboti zingine kwa kutumia kanuni isiyo sahihi ya 5 - 3 = 2.

Bard pia haizuiliwi na idadi fulani ya majibu kama vile Bing Chat ilivyo. Unaweza kuwa na mazungumzo marefu na Google Bard, lakini Bing ina kikomo cha majibu 30 katika mazungumzo moja. Hata ChatGPT Plus huwawekea watumiaji kikomo cha jumbe 50 kila baada ya saa tatu.

2. Unataka matumizi zaidi ya 'Google'

Google ilitangaza maboresho mengi ya AI wakati wa mkutano wake wa I/O miezi michache iliyopita pamoja na jinsi inavyopanga kuiboresha Bard na injini yake ya utafutaji. Tangu wakati huo Bard imepata toleo jipya la PaLM 2, toleo la hivi punde na kubwa zaidi la Google LLM, ambalo lilitangazwa wakati wa hafla ya Mei.

PaLM 2 ilisaidia Bard kutumia zaidi ya lugha 100 kwa wakati, na pia kuboresha pakubwa ujuzi wake wa usimbaji (coding), utatuzi (debugging) na hesabu. Kwa wakati huu, hata hivyo, ChatGPT inasemekana kutumia zaidi ya lugha 80.

Google pia ilijumuisha vipengele vingi vya kuona kwenye jukwaa lake la Bard kuliko vile vinavyopatikana kwenye Bing Chat. Google iliamua kwamba watumiaji wanaweza kupakia picha kupitia Google Lens na utengenezaji wa picha kupitia Adobe Firefly (ingawa bado uamuzi huu haujajumuishwa) pamoja na programu jalizi za Kayak, OpenTable, Instacart, na Wolfram Alpha.

MAKALA HII IMEANDIKWA NA MARIA DIAZ KATIKA TOVUTI YA ZDNET NA KUSIMULIWA KWA KISWAHILI NA VENANCE GILBERT.

Read More

UNAYOPASWA KUFAHAMU KUHUSU GOOGLE BARD

Nembo (logo) ya Google Bard

Kufuatia mafanikio ya robotisogozi ya OpenAI ambayo ni ChatGPT, Google ilitoa robotisogozi yake ya akili bandia, Bard. Kwa vile inapatikana sehemu kubwa haya ndiyo unayohitaji kufahamu kuihusu Bard lakini kabla sijaendelea nikufahamishe vifupisho vya maneno yatayotumika katika makala hii:

• AI - Artificial Intelligence ambayo ni Akili Bandia.
• LaMDA - Language Model for Dialogue Applications ambao ni Mfumo wa Lugha kwa Mazungumzo na Matumizi.
• LLM - Large Language Model ambao ni Mfumo Mkubwa wa Lugha.
• PALM (PaLM) - Pathways Language Model ambavyo ni vigezo bilioni 540 va kigezo cha lugha kubwa modeli iliyotengenezwa na Google AI

Bard ni huduma ya Google ya majaribio ya mazungumzo ya akili bandia. Inakusudiwa kufanya kazi sawa na ChatGPT huku tofauti kubwa ni kwamba huduma ya Google itatoa habari zake kutoka katika wavuti.

Picha ya skrini: Venance Gilbert 

Kama vile gumzo nyingi za akili bandia, Bard anaweza kuandika msimbo (code), kujibu matatizo ya hesabu na kusaidia mahitaji yako ya uandishi.

Bard alitambulishwa Februari 6 mwaka huu katika taarifa kutoka Google na Mkurugenzi Mtendaji wa Alphabet Sundar Pichai. Ingawa Bard ilikuwa ni dhana mpya kabisa, huduma hii ya mazungumzo ya akili bandia ambayo ilizinduliwa iliendeshwa na Mfumo wa Lugha wa Google kwa Maombi ya Mazungumzo (LaMDA) ambayo ilizinduliwa miaka miwili iliyopita yaani 2021. Google Bard ilitolewa zaidi mwezi mmoja baadaye, tarehe 21 Machi 2023 lakini Septemba 27 ikaachiwa rasmi katika mataifa mengi duniani.

Google Bard sasa inaendeshwa na mfumo wa lugha kubwa na ya hali ya juu zaidi wa Google (LLM) PaLM 2, ambao ulizinduliwa katika mkutano wa Google I/O 2023.

PaLM 2 ambalo ni toleo la juu zaidi la PaLM, ambalo lilitolewa Aprili 2022 linairuhusu Bard kufanya kazi kwa ufanisi zaidi na kufanya kazi kwa kiwango cha juu zaidi.

Toleo la awali la Bard lilitumia toleo la kielelezo chepesi cha LaMDA, kwa sababu lilihitaji nishati kidogo ya kompyuta na lingeweza kuongezwa kwa watumiaji zaidi.

LaMDA iliundwa kwenye transfoma, usanifu wa mtandao wa "neural"  wa Google ambao iliuvumbua kama chanzo huru (open source) mwaka 2017. Cha kufurahisha ni kwamba GPT-3, mfumo wa lugha wa ChatGPT hufanya kazi pia ulijengwa kwenye transfoma, kulingana na Google.

Uamuzi wa Google wa kutumia LLM zake, LaMDA na PaLM 2 ulikuwa ni uamuzi wa kijasiri kutoka kwa Google kwa kuwa baadhi ya robotisogozi maarufu za AI hivi sasa zikiwemo ChatGPT na Bing Chat, hutumia mfumo wa lugha katika mfululizo wa GPT.

Bard kwa sasa inapatikana katika lugha zaidi ya 40 ikiwemo lugha ya Kiswahili.

Katika mfululizo wa maboresho ya Julai, Google iliongeza utafutaji wa aina nyingi ili kuruhusu watumiaji uwezo wa kuingiza picha na maandishi.

Utafutaji wa aina nyingi unawezekana kupitia ujumuishaji wa Google Lens, uamuzi huo ulitangazwa hapo awali kwenye Google I/O. Kipengele hiki ni muhimu kwa sababu watumiaji wanaweza kupakia picha na kuiomba Bard maelezo zaidi kuihusu au kuijumuisha kwenye kidokezo. Kwa mfano, ukiona mmea na ungependa kujua ni mmea gani, unachohitaji kufanya ni kupiga picha na kuuliza Google Bard.

Je, Google inajumuisha picha katika majibu yake?

Ndiyo, mwishoni mwa mwezi Mei, Bard ilihuishwa ili kujumuisha picha katika majibu yake. Picha hutolewa kutoka Google na kuonyeshwa unapouliza swali ambalo linaweza kujibiwa vyema kwa kujumuisha picha. Kwa mfano niliuliza Bard kuhusu "maeneo mazuri ya kutembelea ukiwa Tanzania" ikanipa majibu ikiambatanisha na picha. Tizama katika picha ya skrini (screenshot) hapa chini:

Picha ya skrini: Venance Gilbert

Je, kuna utata gani kuhusu Google Bard?

Google Bard haikuwa na uzinduzi mzuri baada ya Bard kutoa taarifa zisizo sahihi kuhusu taasisi ya James Webb Space Telescope (JWST).

Wakati wa uzinduzi, Google ilituma onyesho la huduma ya robotisogozi hii ya AI kwenye ukurasa wa twitter ambapo ujumbe kwa njia ya swali ulisomeka, "Ni uvumbuzi gani mpya kutoka kwa James Webb Space Telescope ninaweza kumwambia mtoto wangu wa miaka 9?" Bard alijibu: "JWST ilichukua picha za kwanza kabisa za sayari nje ya mfumo wetu wa jua." Watu waligundua haraka kuwa jibu hilo halikuwa sahihi.

"Hii inaangazia umuhimu wa mchakato mkali wa majaribio, jambo ambalo tunaanza wiki hii na programu yetu ya Mjaribu Anayeaminika," msemaji wa Google alipozungumza na ZDNET. Utendaji halisi wa robotisogozi hii pia ulisababisha maoni mengi hasi.

Katika tajriba ya ZDNET ambayo ni tovuti maarufu ya habari za teknolojia, Bard ilishindwa kujibu maswali ya kawaida tu, ilikuwa na muda mrefu zaidi wa kusubiri kuliko kawaida, haikujumuisha vyanzo kiotomatiki ikilinganishwa na washindani wake ambao walionekana kuwa mahiri zaidi. Mkurugenzi Mkuu Mtendaji wa Google, Sundar Pichai aliiita Bard "a souped-up civic" akiwa na maana robotisogozi iliyoboreshwa zaidi ikilinganishwa na ChatGPT na Bing Chat.

Kabla ya Bard kutambulishwa, LaMDA ya Google ilishutumiwa pia. Kwa mfano Tiernan Ray mwandishi wa ZDNET aliripoti, muda mfupi baada ya kuchapishwa kwa LaMDA, mhandisi wa zamani wa Google, Blake Lemoine alitoa waraka ambamo alishiriki kwamba LaMDA inaweza kuwa "inazo hisia" kama binadamu. Mzozo huu ulififia baada ya Google kukana maelezo hayo na kumpa likizo Lemoine. Baadaye aliondolewa kazini.

Kubadilisha kwa Google kutoka LaMDA hadi PaLM 2 kunapaswa kusaidia kupunguza maswala mengi yenye utata katika robotisogozi ya Bard.

Kwa nini Google iliamua kuzindua Google Bard?

Hebu turudi hadi mwishoni mwa Novemba 30, 2022 wakati ChatGPT ilipozinduliwa. Chini ya wiki moja baada ya kuzinduliwa ChatGPT ilipata watumiaji zaidi ya milioni moja. Kwa mujibu uchanganuzi wa benki ya Uswizi ya UBS, ChatGPT ikawa ni programu (app) inayokua kwa kasi zaidi kwa wakati wote. Makampuni mengine ya teknolojia ikiwa ni pamoja na Google, yaliona mafanikio haya na yalitaka kufikia hatua kama hiyo.

Katika wiki hiyo hiyo ambayo Google ilizindua Bard mnamo Februari, 2023, Microsoft ilizindua Bing mpya iliyoboreshwa ya AI, ambayo inaendeshwa na OpenAI LLM ya teknolojia madhubuti (next generation) iliyoundwa mahususi kwa utafutaji (search).

Je, Google ina huduma gani nyingine za Akili Bandia?

Google imetengeneza huduma zingine za AI ambazo bado hazijatambulishwa kwa umma. Kampuni kubwa ya kiteknolojia kwa kawaida huwekeza sana inapokuja kwa bidhaa za AI na haizitoi hadi itakapojidhihirishia katika utendaji wa bidhaa husika.

Kwa mfano, Google imeunda jenereta ya picha ya AI, Imagen, ambayo inaweza kuwa mbadala bora dhidi ya DALL-E ya OpenAI. Google pia ina program ya muziki ya AI, MusicLM, ambayo Google inasema haina mpango wa kuitambulisha kwa sasa.

Katika makala ya hivi karibuni kuhusu MusicLM, Google ilitambua hatari ambayo aina hizi za mifumo ya lugha inaweza kusababisha matumizi mabaya ya maudhui ya ubunifu na upendeleo uliopo katika mafunzo ambao unaweza kuathiri tamaduni ambazo hazijawakilishwa sana katika mafunzo, pamoja na hofu juu ya matumizi ya kitamaduni.

Gemini ni nini?

Katika mkutano wa Google I/O 2023, kampuni ilitangaza Gemini, mfumo mkubwa wa lugha uliyoundwa na Google DeepMind. Wakati wa Google I/O, kampuni iliripoti kuwa Gemini iliyoindwa kwa mfumo wa LLM ilikuwa bado katika hatua zake za awali za utengenezwaji.

Hata hivyo, inasemekana kuwa Google inakaribia kuzindua Gemini, ambayo itazidi PaLM 2 katika utendaji na uwezo wake na kuifanya iwe sawa na GPT-4, mfumo wa lugha wa Open AI ambao ni wa juu zaidi.

Maabara ya Google (Google Lab) ni nini? 

Maabara ya Google ni jukwaa ambapo unaweza kujaribu mawazo ya awali ya Google kwa vipengele na bidhaa. Jukwaa kwa sasa linajumuisha programu ya muziki ya AI ya Google MusicLM, kipengele cha Ujumbe kinachoendeshwa na AI kinachojulikana kama Magic Compose, Utafutaji wa Google unaoendeshwa na AI (AI-powered Google Search) na mengine zaidi. Mtu yeyote anaweza kujiunga na jukwaa hili. Unachotakiwa kufanya ni kujiunga na orodha ya watu wanaosubiri (waitlist) au ubofye "Get Started" kwenye tovuti ya Maabara ya Google.

MAKALA HII IMEANDIKWA NA SABRINA ORTIZ KATIKA TOVUTI YA ZDNET NA KUSIMULIWA KWA KISWAHILI NA VENANCE GILBERT.

Read More

BOSI WA CRYPTO NCHINI SINGAPORE ASHIKILIWA KWA KUJARIBU KUTOROKA BAADA YA KAMPUNI KUFIRISIKA

Picha kwa hisani ya The Verge 

Su Zhu, mwanzilishi mwenza wa kampuni ya crypto iliyofilisika ya Three Arrows Capital (3AC) ya nchini Singapore, alikamatwa nchini nchini humo siku ya Ijumaa akijaribu kutoroka. Zhu aliwekwa kizuizini alipokuwa akijaribu kuondoka nchini humo kupitia Uwanja wa Ndege wa Changi wa Singapore, kama ilivyoripotiwa awali na Bloomberg.

Teneo, kampuni ya kufilisi inayohusika na kufilisi mali za 3AC, inasema ilipokea amri ya kumzuia Zhu kushiriki kwa namna yoyote katika mali za kampuni baada ya kushindwa kutii amri ya mahakama iliyomlazimu kushirikiana na Teneo katika mchakato wa kufilisi. Amri hiyo ililielekeza jeshi la polisi la Singapore kumkamata Zhu na kumweka gerezani kwa miezi minne. Teneo inasema ilipata agizo sawa na hilo kwa mwanzilishi mwenza wa 3AC, Kyle Davies.

Wakati akiwa gerezani, Teneo anasema wafilisi watashirikiana na Zhu kuhusu maswala yanayohusiana na 3AC, yakilenga urejeshaji wa mali ambayo ni mali ya 3AC au ambayo imepatikana kwa kutumia pesa za 3AC. Kampuni hiyo inaongeza kuwa wafilisi watafuata hatua zote kuhakikisha Bwana Zhu anatii amri kamili ya mahakama.

3AC iliwasilisha kesi ya kufilisika mwezi Julai wakati soko la crypto lilipoanza kudorora. Muda mfupi baada ya kuanguka, Teneo iliripoti kwamba haikuweza kumpata Zhu au Davies. Mapema mwezi huu, benki kuu ya Singapore iliwapiga marufuku Zhu na Davies kusimamia, kuongoza, au kuwa wanahisa wa kampuni yoyote ya huduma za soko la mitaji kwa miaka tisa ijayo.

MAKALA HII IMEANDIKWA NA EMMA ROTH NA KUSIMULIWA KWA KISWAHILI NA VENANCE GILBERT.

Read More

DIRISHA LA UFADHILI WA MASOMO "SAMIA SCHOLARSHIP" 2023/2014 LIMEFUNGULIWA

TANGAZO LA SAMIA SCHOLARSHIP MWAKA 2023/2024

UFADHILI KUPITIA SAMIA SCHOLARSHIP KWA WAHITIMU WENYE UFAULU WA JUU KATIKA MITIHANI YA KIDATO CHA SITA MWAKA 2023 KATIKA TAHASUSI ZA SAYANSI

1.0 UTANGULIZI

Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia inatangaza programu ya Ufadhili iitwayo SAMIA SCHOLARSHIP kwa masomo ya shahada ya kwanza kwa wanafunzi waliopata ufaulu wa juu katika mitihani ya Kidato cha Sita mwaka 2023 iliyoendeshwa na Baraza la Mitihani la Tanzania (NECTA) katika Tahasusi za Sayansi (PCB, PCM, PGM, CBG, CBA, PMC na CBN). 

SAMIA SCHOLARSHIP itagharamia kwa asilimia mia moja (100%) masomo ya Elimu ya Juu kwa wanafunzi hao ambao wamepata udahili katika fani za Teknolojia, Uhandisi, Hisabati na Tiba.

2.0 SIFA ZA KUPATA UFADHILI

Ufadhili huu utatolewa kwa wahitimu wa kidato cha sita wenye sifa zifuatazo:

1. Awe Mtanzania;

2. Awe na ufaulu wa juu kwenye mitihani ya taifa ya kidato cha sita mwaka 2023 iliyoendeshwa na NECTA katika tahasusi za sayansi;

3. Awe amepata udahili katika Chuo cha Elimu ya Juu hapa nchini kinachotambuliwa na Serikali katika programu za Sayansi, Teknolojia, Uhandisi, Hisabati au Tiba ambazo zimetajwa katika kundi la kwanza (Cluster 1) katika Mwongozo wa utoaji mikopo wa Bodi ya Mikopo ya Wanafunzi wa Elimu ya Juu kwa mwaka 2023/2024 unaopatikana kupitia www.heslb.go.tz

4. Awe ameomba ufadhili kwa usahihi kwa njia iliyoelekezwa.

3.0 MAENEO YA UFADHILI

Ufadhili utazingatia viwango na miongozo ya Bodi ya Mikopo ya Wanafunzi wa Elimu ya Juu ya kugharamia maeneo yafuatayo:

a. Ada ya Mafunzo

b. Posho ya chakula na malazi

c. Posho ya Vitabu na Viandikwa

d. Mahitaji Maalum ya Vitivo

e. Mafunzo kwa Vitendo    

f. Utafiti

g. Vifaa saidizi kwa wanafunzi wenye mahitaji maalumu

h. Bima ya Afya

4.0 MUDA WA UFADHILI

Wanafunzi watakaofadhiliwa, watagharimiwa kati ya miaka mitatu (03) hadi mitano (05) kulingana na programu husika walizodahiliwa.

5.0 UTARATIBU WA KUOMBA UFADHILI

Maombi ya Samia Scholarship yatawasilishwa Bodi ya Mikopo ya Wanafunzi wa Elimu ya Juu kwa njia ya mtandao https://olas.heslb.go.tz kwa siku 14 kuanzia Septemba 25, 2023

6.0 WAJIBU/MASHARTI YA UFADHILI

Mwanafunzi atakayepata ufadhili wa SAMIA SCHOLARSHIP atawajibika kuzingatia masharti yafuatayo:

a. Anapaswa kusoma, kuelewa na kusaini Mkataba wa Makubaliano ya Ufadhili wa Masomo kati yake na Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia;

b. Anapaswa kuwa na akaunti ya Benki kwa ajili ya fedha atakazolipwa moja kwa moja.

c. Mnufaika hataruhusiwa kubadilisha programu ya masomo aliyopatia ufadhili bila barua ya idhini ya maandishi kutoka Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia;

d. Mnufaika hataruhusiwa kuahirisha masomo, isipokuwa kwa sababu za kiafya, na kuthibitishwa na chuo husika;

e. Ikiwa mnufaika ataghairi fursa ya ufadhili kabla ya kuanza masomo, atapaswa kuwasilisha taarifa ya maandishi kwenda kwa:

Katibu Mkuu,

Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia,

Mji wa Serikali Eneo la Mtumba Mtaa wa Afya,

S.L.P 10,

40479 DODOMA, TANZANIA.

Barua pepe: ps@moe.go.tz

f. Iwapo kiwango cha ufaulu wa mnufaika kitashuka chini ya GPA 3.8 katika mwaka wa masomo, ufadhili utasitishwa;

g. Mnufaika anapaswa kujisajili katika Mfumo wa Usimamizi wa Wanafunzi (Students Management System) unaopatikana kupitia https://scholarships.moe.go.tz/

MUHIMU KUZINGATIA

a. Ufadhili huu ni wa asilimia mia moja ambao kikomo chake kitazingatia miongozo ya Bodi ya Mikopo ya Wanafunzi wa Elimu ya Juu.

b. Orodha ya majina ya wanafunzi husika inapatikana kupitia www.moe.go.tz na www.heslb.go.tz

Imetolewa na:

Katibu Mkuu,
Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia
Septemba 25, 2023
DODOMA

Read More

NExT-GPT: MFUMO WA LUGHA WA AKILI BANDIA UNAOKUPA MAJIBU KWA MAANDISHI, PICHA, SAUTI NA PICHA MJONGEO

Picha hii imetengenezwa kwa Akili Bandia na Decrypt.

Katika uwanda mpana wa teknolojia unaotawaliwa na makampuni makubwa kama OpenAI na Google, NExT-GPT ambao ni mfumo huria wa lugha pana ya Akili Bandia (AI) [Large Language M odel (LLM)] unaweza kuwa na kile kinachohitajika ili kushindana na miamba hii miwili katika teknolojia.

ChatGPT imeusisimua ulimwengu kwa uwezo wake wa kuelewa maswali katika lugha asilia na kutoa majibu kama ya binadamu. Lakini wakati Akili Bandia inaendelea kusonga mbele kwa kasi ya umeme, watu wametaka kuwepo na maendeleo zaidi. Zama za maandishi pekee zimekwisha sasa mifumo ya lugha ya Akili Bandia imeanza kuwa mingi kuleta ushindani.

NExT-GPT imetengenezwa kwa ushirikiano kati ya Chuo Kikuu cha taifa cha Singapore (NUS) na Chuo Kikuu cha Tsinghua. Inaweza kuchakata na kutoa majibu kwa kuchanganya maandishi, picha, sauti na picha mjongeo (video). Hii inaruhusu majibizano ya asili zaidi kuliko miundo ya maandishi pekee kama ilivyo kwenye ChatGPT.

Timu iliyoiunda inabainisha NExT-GPT kama mfumo wa "yoyote-kwa-yoyote" (any-to-any system) kumaanisha kuwa inaweza kukubali maswali kwa njia yoyote kati ya picha, sauti, maandishi na video na kutoa majibu kwa namna inayofaa. Tazama video hapa chini:

Maendeleo ya teknolojia yanatokea kwa haraka. Kama muundo wa chanzo huria (open source), NExT-GPT inaweza kuboreshwa na watumiaji ili kukidhi mahitaji yao mahususi. Hii inaweza kupelekea maboresho makubwa zaidi ya mfumo wa awali, kama yaliyotokea katika chanzo huria cha Stable Diffusion na toleo lake la awali. Uhuru wa kuboresha kifaa hiki huwaruhusu wagunduzi kukiboresha kwa ufanisi zaidi.

Kwa hivyo NExT-GPT inafanyaje kazi?

Kama ilivyoelezwa katika matokeo ya utafiti, mfumo huu una miundo tofauti ya kutafsiri maingizo kama vile picha na sauti katika maandishi ambapo muundo wa lugha msingi unaweza kuchakata. Yani unaweza kuweka picha na kuuliza kuhusu picha hiyo na mfumo ukakupa majibu. Mathalani, unaweza kuweka picha yako katika mfumo na kuuliza kuhusu picha hiyo na mfumo ukakujibu.

Watafiti walianzisha mbinu inayoitwa "utaratibu wa kubadili maagizo" (modality-switching instruction tuning) kuboresha uwezo wa kuchanganua, hii namna ambayo mfumo unachakata aina tofauti za maingizo kama muundo mmoja madhubuti. Uboreshaji huu unaifanya NExT-GPT kubadili kwa urahisi namna ya kuchakata taarifa anazotafuta mtumiaji wakati wa mazungumzo.

Ili kushughulikia ingizo linatafutwa NExT-GPT hutumia tokeni za kipekee kama vile kwa picha, kwa sauti na kwa video. Kila aina ya ingizo hubadilishwa kuwa upachikaji ambao muundo wa lugha unauelewa. Kisha muundo wa lugha unaweza kutoa majibu ya maandishi pamoja na ishara maalum za kuanzisha utoaji wa majibu katika mbinu nyingine.

Mfumo wa kutoa majibu kwa nyia ya video huelekeza video kutolewa. Utumiaji wa mfumo wa tokeni zilizolengwa kwa kila muundo wa ingizo na utoaji huruhusu ubadilishaji wowote.

Muundo wa lugha kisha hutoa tokeni maalum ili kuashiria wakati matokeo yasiyo ya maandishi kama vile picha yanapaswa kuzalishwa. Ving'amuzi tofauti huunda matokeo kwa namna tofauti: Stable Diffusion kama  kifaa cha kutengeneza picha, AudioLDM kama kifaa cha kutengeneza sauti, na Zeroscope kama kitengeneza video. Pia hutumia Vicuna kama LLM msingi na ImageBind kutafsiri kinachotafutwa.

Kimsingi NExT-GPT ni mfumo wa lugha unaounganisha uwezo wa mifumo tofauti ya Akili Bandia ili kuwa kuwa na mfumo moja wa lugha wenye kila kitu (all-in-one super AI). Badala ya kutumia mfumo wa picha pekee, video pekee ama maandishi pekee mtumiaji atatumia NExT-GPT kukamilisha utafutaji wake iwe kwa picha, maandishi, sauti ama picha mjongeo (video)

NExT-GPT inafanikisha urahisishaji huu wa "yoyote-kwa-yoyote" huku ikifunza1% tu ya vigezo vya jumla vya utafutaji (searching). Vigezo vingine vya utafutaji havibadiliki (frozen parameters). Mfumo huu umepata sifa kutoka kwa watafiti kwa namna ulivyofunzwa.

Tovuti ya majaribio imeanzishwa ili kuruhusu watu kufanya majaribio ya NExT-GPT lakini bado majaribio yanapatikana kwa nyakati tofauti. Kuifikia tovuti hiyo bofya hapa 👉🏿 NExT-GPT DEMO SITE.

Huku makampuni makubwa ya kiteknolojia kama Google na OpenAI wakizindua mifumo yao ya aina hii, NExT-GPT inakua ni mfumo huria mbadala kwa wagunduzi kuuendeleza. Mifumo hii yenye kufanya mambo yote ni muhimu kwa mwingiliano na watumiaji. Na kwa kutumia NExT-GPT kutengeneza mfumo mwingine wa namna hii, watafiti wanatoa chachu kwa jamii kuiendeleza Akili Bandia kufikia hatua bora zaidi. 

Makala hii imeandikwa na Jose Antonio Lanz kwenye Decrypt na kusimuliwa kwa Kiswahili na Venance Gilbert.

Septemba 28, 2023.

Read More

GOOGLE INAADHIMISHA MIAKA 25

Ni miaka 25 tangu kuzaliwa kwa Google. Kwa kusema hivi namaanisha Google Inc. ambayo kwa sasa inafahamika kama Google LLC.

Google ilianzishwa Septemba 4, 1998, lakini imekua ikisherekea kumbukumbu ya kuanzishwa kwake tarehe tofauti tofauti hadi Septemba 27 mwaka 2005 ilipoanza kusherekea katika siku hii.

Miaka 25 ya Google imekua ya muhimu sana katika maisha yetu ya kila siku hapa duniani kutokana na kuwepo makampuni mama amabyo yanashirikiana Google kuhakikisha huduma za mtandao zinakuwa sehemu ya kurahisisha maisha ya kila siku katika nyanja tofauti tofauti.

Google pia imeunda Doodle maalum kwa ajili ya siku yake ya kuzaliwa. Doodle ni ile picha ambayo huwa unaiona pale juu kabisa ukiwa utafuta kitu kwa kutumia Google Search. Tazama kwenye picha hapa chini.

Aida, imeonesha mabadiliko ya muda ya nembo ya kawaida ya Google ambayo mtambo wa kutafuta, mabadiliko hayo hufanywa kwa likizo, matukio mbalimbali kama kumbukizi ya siku ya uhuru wa nchi fulani mathalani Tanzania, au kuwaenzi watu mashuhuri katika siku zao za kuzaliwa.

Google Doodle ya Kwanza

Google Doodle ya kwanza ilikuja muda mfupi baada ya Google kuanzishwa. Ilikuwa rahisi, ikiwa na kiashiria cha mtu akiwa na fimbo juu ya nembo ya injini ya utafutaji mwaka 1998 wakati waanzilishi-wenza Larry Page na Sergey Brin walipochukua mapumziko kuhudhuria tamasha la Burning Man.

Tangu wakati huo,kumekuwa na zaidi ya Google Doodles 5,000 za kipekee zilizoundwa, kutoka Siku ya Wapendanao, kumbukumbu za kuenzi siku za kuzaliwa watu maarufu, maadhimisho ya siku za uhuru na mengine mengi. Timu ya wahandisi na wachoraji, wanaoitwa doodlers, wanawajibika kwa Google Doodles mbalimbali unaziona katika tovuti ya Google kila siku.

Doodle Maalumu ya kumbukumbu ya miaka 25 ya Google.

Katika kumbukumbu hii ya miaka 25 Google wameandika haya katika Doodle Maalum ya kumbukumbu ya miaka 25:

"Doodle ya leo inaadhimisha mwaka wa 25 wa Google. Ingawa hapa Google tunalenga siku zijazo, siku za kuzaliwa pia zinaweza kuwa wakati wa kutafakari. Wacha tutembee kwenye njia ya kumbukumbu ili tujifunze jinsi tulivyozaliwa miaka 25 iliyopita.

Kwa hatma au bahati nzuri, wanafunzi wa udaktari Sergey Brin na Larry Page walikutana katika programu ya sayansi ya kompyuta ya Chuo Kikuu cha Stanford mwishoni mwa miaka ya 1990. Wawili hawa wakafahamu kwamba wote walikua na maono sawa: "kufanya Wavuti ya Ulimwenguni kuwa mahali pa kufikiwa zaidi".

Wawili hao walifanya kazi bila kuchoka kutoka kwenye vyumba vyao vya kulala ili kutengeneza mfano wa injini bora ya utafutaji (search engine) Walipofanya maendeleo ya maana kwenye mradi huo, walihamishia operesheni hiyo hadi ofisi ya kwanza ya Google katika gereji iliyokodishwa.

Septemba 27, 1998, Google Inc. ilizaliwa rasmi. Mengi yamebadilika tangu 1998 ikiwa ni pamoja na nembo yetu kama inavyoonekana katika Doodle ya leo lakini dhamira imesalia ile ile: "kupanga taarifa za ulimwengu na kuifanya ipatikane na manufaa kwa wote". Mabilioni ya watu kutoka ulimwenguni kote hutumia Google kutafuta, kuunganisha, kufanya kazi, kucheza na mengi zaidi.

Asante kwa kuendelea kukua nasi katika kipindi cha miaka 25 iliyopita. Hatuwezi kusubiri kuona siku zijazo tukikua pamoja".

Read More

ORODHA YA WANAFUNZI WALIOCHAGULIWA KUJIUNGA NA KIDATO CHA TANO AWAMU YA PILI 2023

Wizara ya Ofisi ya Rais - Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (TAMISEMI) imetangaza orodha ya majina ya wanafunzi waliochaguliwa kujiunga na masomo kwa kidato cha tano katika michepuo/tahasusi mbalimbali kwa awamu ya pili. Majina hayo yanapatikana kwa kubofya 👉🏿 HAPA

Read More

MFAHAMU WOLE SOYINKA GWIJI WA FASIHI YA KIAFRIKA MWENYE TUZO YA NOBEL KATIKA FASIHI 1986

Picha kwa hisani ya Oasis Magazine

Bila shaka jina la Wole Soyinka sio geni masikioni mwako kwa sababu wengi wetu tumesoma tamthiliya (play) yake ya The Lion and The Jewel sekondari hasa kidato cha tatu na cha nne na The Trials of Brother Jero kwa wale waliosoma miaka ya nyuma.

Hapa nitamzungumzia Wole Soyinka, mwafrika wa kwanza kushinda tuzo ya Nobel katika fasihi. Haya ni mambo ambayo huwezi kufundishwa kwenye mitaala ya shuleni, hivyo unapaswa kuyafahamu nje ya mtaala wa shule kwa muda wako mwenyewe. Awali ya yote, ni kwamba wasifu huu niliuandika kwa mara ya kwanza katika mtandao wa Twitter Julai 13, 2020 kabla sijaamua kuuleta hapa.

MAISHA YA MWANZO

Soyinka alizaliwa Julai 13, 1934 huko Abeokuta jirani na Ibadan nchini Naijeria. Majina yake halisi ni Akinwande Oluwole Babatunde Soyinka lakini anafahamika sana kama Wole Soyinka. Alisoma Fasihi, Ibadan. Mwaka 1954 alijiunga na Chuo Kikuu cha Leeds nchini Uingereza mara baada ya kumaliza masomo yake katika Chuo cha Serikali, Ibadan. Katika kipindi cha miaka 6 aliyokua Uingereza alikua akiandika na kuongoza uigizaji wa tamthiliya za majukwaani katika kampuni ya Royal Court Theatre mwaka 1958-1959. Akiwa hapo chuoni aliwahi kua mhariri wa jarida maarufu la chuoni hapo la The Eagle. Mwaka 1960 alifadhiliwa na taasisi ya Rockefellers kurudi nchini Naijeria kwa ajili ya kuifanyia utafiti tamthiliya ya Kiafrika katika chuo Kikuu cha Ibadan wakati huo kiitwa University College, Ibadan.

Amewahi kufundisha tamthiliya na fasihi katika Vyuo Vikuu vya Obafemi Owolowo (zamani Ife), Ibadan na Lagos ambapo mwaka 1975 alikua Profesa wa Fasihi Linganishi (Comparative Literature). Mwaka 1960 Soyinka alianzisha kundi la sanaa za jukwaani la The 1960 Masks na mwaka 1964 akaunda kampuni aliyoiita The Orisun Theatre Company. Kote alizalisha tamthiliya zake na pia alishiriki kama muigizaji. Lakini pia mwaka 1957 aliwahi kuwa mshiriki na mhariri katika jarida la Black Orpheus ambalo lilikua likichapisha kazi za washairi wa Afrika kama Christopher Okigbo wa Naijeria, Dennis Brutus na Alex La Guma wa Afrika ya Kusini pamoja na Tchicaya U Tam'si wa Kongo Brazzaville.

MSUKUMO KATIKA KAZI ZA FASIHI

Soyinka alivutiwa sana na uandishi wa John Millington Synge mwandishi wa Ireland, lakini alipenda sana kuzilinganisha kazi zake na utamaduni wa maigizo ya Afrika akichanganya na muziki, dansi pamoja na vitendo (uigizaji). Pia uandishi wake uliegemea katika masimulizi yaliyohusisha utamaduni wa kabila la Yoruba uliolenga hasa kumzungumzia Ogun ambaye ni mungu wa kabila hilo. Aliandika tamthiliya yake ya kwanza inaoitwa The Swamp Dwellers (1958) akiwa nchini Uingereza ambayo iliigizwa huko Ibadan 1958 na The Lion and the Jewel iliyoigizwa 1959, hizi zote zilichapishwa mwaka 1963.

TAMTHILIA

The Lion and the Jewel imekua ikifundishwa kwa muda mrefu sana katika somo la fasihi ya kiingereza hapa chini. Mchezo huu ni mchezo wa kuchekesha kuhusu mgongano kati ya maadili ya jadi ya Kiafrika na athari za ustaarabu wa kisasa wa Magharibi. Katika tamthilia nzima, Soyinka anagusia mada za mila dhidi ya usasa, nafasi ya wanawake katika jamii, na utata wa upendo na tamaa. Vipengele vya ucheshi vya tamthilia hii huifanya kuwa ya kuburudisha na kusisimua, kwani inatoa ufafanuzi kuhusu mivutano inayoendelea kati ya mila na mabadiliko katika Afrika ya baada ya ukoloni.

Picha kwa hisani ya Amazon

Miongoni mwa kazi zake nyingine ni pamoja na The Trials of Brother Jero (1963) ambayo iliwahi kutafsiriwa katika lugha ya Kiswahili kama "Masaibu ya Ndugu Jero" na A. S. Yahya. Pia aliandika Jero's Metamorphosis (1973) ambao ni muendelezo. Hizi ni tamthilia za kejeli zinazomhusu mhusika Ndugu Jeroboamu, anayejulikana kama Ndugu Jero. Tamthilia hizi zinaeleza kuhusu matendo ya ufisadi ya baadhi ya viongozi wa dini na wepesi wa wafuasi wao. Kwa pamoja, tamthilia hizi hutoa ukosoaji mkali wa taasisi za kidini na kisiasa katika jamii za Kiafrika baada ya ukoloni. Soyinka anetumia ucheshi na kejeli kutoa mwanga juu ya ghiliba, unafiki, na unyonyaji ulioenea katika mifumo hii.

Picha kwa hisani ya Amazon

Vingine ni A Dance of the Forests (1973), Kongi's Harvest (1967) na Madmen and Specialists (1971) hivi viliigizwa majukwaani kwa kufikisha ujumbe kama kejeli kwa kutumia ucheshi kwa walengwa ambao ulikuwa ni utawala wa kijeshi nchini Naijeria kwa wakati huo. Miaka niliyoandika kwenye mabano ni muda ambao kitabu husika kilichapishwa na sio uigizwaji jukwaani.

Picha kwa hisani ya Amazon

Zipo tamthilia ambazo hazikuwa na kejeli kama vile The Strong Breed (1963), The Road (1965), The Bacchae of Euripides (1973) na Opera Wangosi (1981). Vitabu vingine alivyoandika ni Play of Giants (1984), Requiem for Futurologist (1985), Camwood on the Leaves (1960), Before the Blackout (1960), Death and the King's Horseman (1975) , From Zia, with Love (1992), The Beatification of Area Boy (1995), King Baabu (2001), Etiki Revu Wetin (2005), Alapata Apata (2011) na vitabu vingine vingi.

RIWAYA

Soyinka ameandika riwaya tatu: The Interpreters (1965) ambayo hadithi yake inawakutanisha wasomi kadhaa wa Naijeria: Egbo, Sekoni, Kola, Sagoe na Bandele wanaozungumzia kuhusu Uafrika na hasa kuikomboa nchi yao katika rushwa na mengine yasiyofaa. Wasomi hao wanajaribu kuangalia mabadiliko katika jamii yanayokuja kwa kasi hasa kusahaulika mila,desturi na tamaduni za kiafrika na ushawishi wa utamaduni wa Magharibi na Elimu.

Picha kwa hisani ya Amazon

Nyingine ni Season of Anomy (1973) Hii anazumngumzia mawazo yake yeye kama mwandishi. Anagusia nafasi ya mtu mmoja mmoja katika kuleta mabadiliko kwenye jamii ilijawa na uovu na mmomonyoko wa maadili hasa rushwa. Ina wahusika wachache tu ambao wanachukua hatua kupambana na jamii ya Naijeria iliyojaa rushwa na mmomonyoko wa maadili.

Picha kwa hisani ya Amazon

Riwaya ya tatu ni Chronicles from the Land of the Happiest People on Earth (2020). Riwaya hii ni kejeli hasa ikizungumzia masuala ya kisiasa na kijamii katika jamii ya sasa ya Naijeria. Riwaya hii inazungumzia kuhusu rushwa ambayo ni tatizo hasa katika nchi za Afrika, usaliti wa kisiasa na matatizo mengine ya kijamii yanayoikabili Naijeria ya sasa. Jina la kitabu tu ni kejeli tosha kuhusu jinsi jamii ya nje inavyoichukulia Naijeria na uhalisia halisi wa yanayoendelea nchini humo. Soyinka anatumia kejeli, ucheshi na uchunguzi wa kina kuelezea hali halisi katika nchi za Afrika. Riwaya hii inasadifu mambo mengi ambayo nchi za Afrika zimepitia hasa baada ya ukoloni. 

Picha kwa hisani ya Amazon

TAWASIFU

Tawasifu (autobiography) ni masimulizi yanayoandikwa na msanii mwenyewe kumhusu yeye mwenyewe. Hii ni tofauti na wasifu (bibliography) ambayo ni mmasimulizi kuhusu maisha ya mtu yanayoandikwa na mtu mwingine. Tawasifu hizo ni The Man Died: The Prison Notes of Wole Soyinka (1972). Katika tawasifu hii ambayo ni kama insha, Soyinka anaelezea maisha yake ya gerezani ambako alitiwa nguvuni kwa kujaribu kuilingilia mazungumzo wakati wa vita ya Biafra. Kitendo hiko kikapelekea kutiwa nguvuni na kuwekwa jela kwa miezi 27 kati ya mwaka 1967-1969 bila hukumu na kutiwa hatiani. Soyinka anaelezea maisha yake akiwa gerezani hasa ukatili aliofanyiwa, vitendo vinavyokizana na haki za binadamu, unyanyasaji wa kisaikolojia na migongano na maofisa wa gereza, walinzi na wafungwa wenzie katika gereza la Gowon.

Picha kwa hisani ya 4Sahadows Books

Tawasifu nyingine ni Aké: The Years of Childhood (1981) ambayo inaelezea maisha yake ya utotoni hadi kufikia miaka 11. Humo anaelezea maisha yake katika familia yake, utamaduni wa jamii ya Yoruba, kipindi cha ukoloni na nyakati ambazo zimetengeneza maisha ya mmoja wa waanshishi wa fasihi ya kiafrika. Soyinka anaelezea matukio ya utotoni mwake kujaribu kuelewa maisha ya ukubwani, matukio na vijana wa umri wake (peer) na jitihada za kufamu mazingira na mji wa Ake ambako ndiko alikozaliwa na kuishi. Mji huu uliopo Magharibi mwa Naijeria.

Picha kwa hisani ya Amazon

Tawasifu nyingine ni Ìsarà: A Voyage around "Essay" (1989). Tawasifu hii ameielekeza (dedicated) kuwa kumbukumbu ya baba yake ambaye amemuita jina la Essay. Kitabu hiki ni mjumuisho wa masimulizi na hadithi kumhusu baba yake na kipindi cha ukoloni nchini Naijeria.

Picha kwa hisani ya Amazon

Nyingine ni You Must Set Forth at Dawn (2006). Tawasifu hii ni muendelezo wa ile ya awali "Aké". Humo anaelezea maisha yake ya ukubwani, nafsi yake katika harakati za kisiasa nchini Naijeria kipindi alichoshikiliwa gerezani na maisha yuhamishoni (exile) na muingiliano na wanasiasa. Tawasifu nyingine ni Ibadan: The Penkelemes Years: a memoir 1946-65 (1994)

Picha kwa hisani ya Amazon

 

INSHA

Ameandika insha kadhaa ambazo ni Myth, Literature and the African World (1975). Humu anaelezea nafsi ya hadithi katika fasihi ya kiafrika akiilinganisha na tamaduni za Magharibi na kuelezea mtazamo wake kuhusu mtazamo mpana wa kiafrika kupitia masimulizi na hadithi.

Picha kwa hisani ya Amazon

Nyingine ni Art, Dialogue, and Outrage: Essays on Literature and Culture (1993). Huu ni mjumuisho wa mada mbalimbali kuhusu utamaduni wa Afrika, uhalisia wa maisha baada ya ukoloni, na nafasi ya fasihi katika jamii. Inajumuisha pia namna Soyinka anapokea uhakiki na ukosoaji wa kazi zake pamoja na mazungumzo na waandishi wengine.

Picha kwa hisani ya Amazon

Insha nyingine ni Of Africa (2012). Humu anaelezea historia ya Afrika, tamaduni, changamoto na nafasi ya barabla Afrika katika masimulizi. Anajadili mada kama vile dini, siasa na utambulisho (identity).

Picha kwa hisani ya Amazon

Insha nyingine ni The Burden of Memory The Muse of Forgiveness (1999) ambapo anaelezea kuhusu mabadiliko ya kisiasa na kijamii baada ya ukoloni akijikita zaidi katika changamoto za kumbukumbu na historia za matukio ya ukoloni, na kuwepo haja ya kusameheana na kupatana.

Picha kwa hisani ya AmazonPia ameandika Climate of Fear (2004) ambayo ni mjumuisho wa mihadhara (lectures) alizoziwasilisha katika jukwaa la BBC Reith Lectures. Humo anazungumzia kuhusu hali ya hofu na wasiwasi ulimwenguni baada ya tukio la kigaidi la Septemba 11 huko Marekani, matokeo ya tukio hilo kwa jamii na mtu mmoja mmoja. Anazungumzia ugaidi na ukandamizaji wa kisiasa unavyochochea hali ya hofu. Anaeleza namna hofu inavyoweza kutumiwa kama dhana ya kukandamiza siasa za upinzani, kuminya uhuru wa kutoa maoni nakadhalika.

Picha kwa hisani ya Amazon

Insha nyingine ni Beyond Aesthetics: Use, Abuse, and Dissonance in African Art Traditions (2019). Hii inaakisi nafasi ya sanaa na muingiliano wake na siasa na taaluma nyingine ikizama zaidi katika maisha ya Soyinka na mtazamo mpana kuhusu sanaa za utamaduni wa Afrika.

Picha kwa hisani ya Amazon

USHAIRI

Licha ya kuwa umaarufu wa Soyinka unatokana na uandishi wa tamthilia hayuko nyuma pia katika ushairi. Miongoni mwa vitabu vya vya ushairi ni Idanre and Other Poems (1967). Hiki ni kitabu chake cha mwanzo cha mashairi. Chimbuko la kitabu hiki ni eno le Idanre ambayo ni sehemu ya muhimu katika masimulizi ya utamaduni wa jamii ya Yoruba kwa vile kinagusia sana tamaduni na simulizi za huko.

Picha kwa hisani ya Amazon

Kingine ni A Shuttle in the Crypt (1972) ambacho alikiandika wakati akiwa gerezani kipindi cha vita ya Biafra. Dhamira za mashairi yake ni kuhusu kutengwa, mateso na uvumilivu katika kipindi kigumu.

Picha kwa hisani ya Amazon

Kitabu kingine ni Ogun Abibiman (1976) hii ni mojawapo ya kazi zake nyingi zinazomuenzi mungu wa Yoruba, Ogun. Ogun ni mungu wa chuma, vita, na ubunifu, na anashikilia nafasi muhimu katika masimulizi na  ya Kiyoruba. Soyinka ambaye ana ibada ya kibinafsi kwa Ogun, mara nyingi humwomba mungu katika kazi zake kama ishara ya ubunifu, mabadiliko, na mapambano yaliyomo katika uzoefu wa mwanadamu. Katika shairi hili Soyinka anachanganya Kosmolojia ya Kiyoruba na kisiasa na kijamii. mapambano ya Afrika. "Abibiman" ni neno linalorejelea Afrika. Shairi linaangazia changamoto zinazolikabili bara la Afrika, hitaji la umoja, na tumaini la kufufuliwa upya na mabadiliko. Shairi hili ni wito wa kuchukua hatua na maombolezo, likiangazia tofauti za Afrika baada ya ukoloni - urithi wake tajiri na changamoto zake za kisasa. Uelewa wa kina wa Soyinka wa mila za Kiyoruba na ushiriki wake wa kina na hali halisi ya Afrika baada ya ukoloni unakutana " Ogun Abibiman," na kuifanya tafakari ya kuhuzunisha juu ya siku za nyuma, za sasa na zijazo za bara.

Picha kwa hisani ya Goodreads

Pia ameandika Mandela's Earth and Other Poems (1988). Mjumuisho wa mashairi katika kitbu hiki yalikuwa ni mahsusi kwa Nelson Mandela, kiongozi na mpigania haki dhidi ya sera ya ubaguzi nchini Afrika Kusini. Pia kinazungumzia kuhusu uhuru wa watu, uthabiti na udhalimu. 

Picha kwa hisani ya Amazon

Soyinka aliandika Samarkand and Other Markets I Have Known (2002). Katika ushairi huu Soyinka aliakisi maeneo aliyotembelea na mambo aliyoyaona.

Picha kwa hisani ya Amazon

Pia aliandika Early Poems (1998). Kitabu hiki ni mjumuisho wa mashairi ya mwanzo kabisa ya Soyinka. Katika kitabu hiki mashairi yanasadifu historia ya Naijeria, utamaduni, siasa na maisha baada ya ukoloni. Pia ameandika Poems from Prison" (1969)

Picha kwa hisani ya Amazon

FILAMU

Soyinka amewahi kuandika na kuongoza filamu Blues for a Prodigal (1984) hii ni filamu ambayo Soyinka alihusika katika uandishi na uongozaji. Filamu hii ina muundo wa baadhi ya vipengele vya kazi za awali za Soyinka na uzoefu wake wakati wa Vita vya wenyewe kwa wenyewe vya Nigeria. Inahusu mtu mpotevu anayerejea katika mji wake na kuangazia mada mbali mbali za kijamii na kisiasa kwa kuzingatia ukosoaji wa Soyinka kuhusu jamii ya Nigeria.

Ingawa filamu hii haitambuliwi sana au kujadiliwa kwa upana kama kazi nyingine nyingi za Soyinka bado inasimama kuonesha umahiri wake katika mambo mengi na kujiingiza kwake katika tasnia ya filamu na kuleta mtindo wake wa kipekee wa masimulizi na masuala ya dhamira kwa hadhira tofauti.

TUZO, HESHIMA NA SIFA

Soyinka ametunukiwa tuzo nyingi sana kutokana na uandishi wake hasa wa tamthilia na harakati zake katika demokrasia na haki za binadamu. Tuzo hizi ni kuanzia nchini mwake Naijeria na kimataifa. Ametunukiwa tuzo nyingi na kutajwa katika tuzo nyingi. Hizi ni baadhi ya tuzo na heshima alizotunukiwa:

(i) Tuzo ya Nobel katika Fasihi (1986). Hii ni tuzo ya maarufu ambayo Soyinka amewahi kutunukiwa na kuwa Mwafrika wa kwanza kutunukiwa tuzo hiyo katika kipengele cha Fasihi. Katika maelezo kumhusu alielezewa kuwa ni mtu "ambaye katika mtazamo mpana wa kitamaduni na kwa sauti za kishairi ametengeneza drama ya kuwepo".

Wole Soyinka akipokea tuzo ya Nobel mwaka 1986. Picha kwa hisani ya Nairaland 

(ii) Tuzo ya Agip katika Fasihi kwa tawasifu yake ya Aké: The Years of Childhood.

(iii) Udaktari wa Heshima kwa kutambua mchango wake katika Fasihi na Harakati za utetezi Haki za Binadamu. Soyinka ametunukiwa Shahada hizo za Heshima na vyuo na vyuo vikuu zaidi ya 16 ikiwemo Havard, Oxford, Yale, Cambridge, Leeds, Cornell, Ibadan, Princeton, Obafemi Owolowo, Ibadan, École Normale Supérieure, Cape Town, Alberta, Neuchãtel, Toronto, Morehouse na vyuo vingine vingi. 

Wole Soyinka na wenzie walipotunukiwa Udaktari wa Heshima na Chuo Kikuu Cambridge mwaka 2022. Picha kwa hisani ya tovuti ya Cambridge

(iv) Commander of the Order of the Federal Republic (CFR) Hii ni miongoni mwa tuzo za hadhi ya juu aliyotunukiwa na serikali ya Naijeria. 

(v) Tuzo ya Academy of Achievement Golden Plate (2009)

(vi) Tuzo Maalumu (Special Prize) ya Kumbi za Michezo ya Maigizo ya Ulaya (European Theatre Prize) mwaka 2017. Alitunukiwa kwa "kuchangia katika utambuzi wa matukio ya kitamaduni ambayo yanakuza uelewa na kubadilishana maarifa kati ya watu"

(vii) Tuzo ya Anisfield-Wolf Books (1983) kwa tawasifu yake ya Aké: The Years of Childhood.

(viii) Mwanachama wa Jumuiya ya Kifalme ya Fasihi (the Royal Society of Literature) mwaka 1983.

(ix) Mwanachama katika Chama cha Lugha ya Kisasa (Fellow of the Modern Language Association)

(x) Alipewa Heshima ya kuwa Mwanachama wa Heshima katika jumuiya ya American Academy of Arts and Letters mwaka 1986.

(xi) Tuzo ya Kimataifa kuhusu masuala ya kibinadamu (International Humanist Award) na Umoja wa Kimataifa wa Kibinadamu na Maadili (International Humanist and Ethical Union) mwaka 2014.

(xii) Tuzo ya Desmond Tutu kwa Haki za Binadamu na Amani mwaka 2017.

(xiii) Tuzo ya Mafanikio katika Maisha (Lifetime Achievement Award) ya Anisfield-Wolf Book mwaka 2013.

(xiv) Medali ya The Benson aliyotunukiwa na Royal Society of Literature.

(xv) Tuzo ya Premi Internacional Catalunya mwaka 2007 ambayo alitunukiwa kwa kazi yake ya kukuza maarifa ya kitamaduni na kijamii.

(xvi) Tuzo ya Prince Claus mwaka 2008 ambayo alitunukiwa kwa kuthamini mafanikio yake kama mwandishi wa tamthilia.

(xvii) Medali ya William Edward Burghardt Du Bois ya Chuo Kikuu Harvard mwaka 2014.

(xviii) Tuzo ya Pak Kyong-ni mwaka 2017. Hii ni tuzo ya Kimataifa ya Fasihi iiliyoanzishwa Korea Kusini kama heshima ya kumuenzi maandishi wa riwaya wa Korea Kusini Pak Kyong-ni. Soyinka ni Mwafrika wa kwanza kutunukiwa tuzo hii.

(xix Mwanachama wa Heshima katika jumuiya ya Fasihi ya Naijeria (Literary Society of the Nigerian Academy of Letters)

(xx) National Order of Merit of the Federal Republic of Benin. 

 

MAISHA YA NDOA NA WATOTO

Soyinka amewahi kuoa mara 3 na katika ndoa zote alibahatika kupata watoto. Mwaka 1958 alimuoa Barbara Dixon huyu alikua mwandishi wa Uingereza. 

Mwaka 1963 alimuoa Olaide Idomu mkutubi huko Naijeria.

Mwaka 1989 alimuoa Folake Doherty ambaye ni mke wake mpaka sasa.

Soyinka ameyaweka mbali maisha yake binafsi kwa umma kwa hivyo hata taarifa zake binafsi nyingine wakati mwingine ni vigumu kuzifahamu. Jambo ambalo ameliweka wazi sana ni kazi zake kama mwandishi. 

Soyinka anao watoto 8 kutoka katika ndoa zote 3 alizowahi kufunga. Watoto wake wanaishi Naijeria na kufanya kazi katika kada tofauti tofauti.

KUFUNGWA GEREZANI NA MAISHA YA UHAMISHONI

Licha ya kuwa na wasifu mzuri katika taaluma ya fasihi duniani Soyinka amewahi kuwa na mgogoro na Serikali ya Naijeria. Mwaka 1967 alikamatwa kwa tuhuma za kuhusika na kuchochea vita ya wenyewe kwa wenyewe nchini Naijeria maarufu kama Biafra. Bila shaka unaikumbuka vita hii ambayo majimbo ya Kusini Mashariki mwa Naijeria yalijitangazia uhuru kamili na kutengeneza Jamhuri ya Biafra. Soyinka aliwekwa jela bila kutiwa hatiani kwa kosa lolote. Hii ilipelekea Soyinka kushikiliwa kama mfungwa wa kisiasa kwa miezi 27 (1967-1969) alipoachiliwa. Mwenyewe hukiri kwamba kipindi hiki cha ufungwa wa kisiasa kina mchango mkubwa katika uandishi wake na mtazamo kuhusu siasa na haki za binadamu.

Baada ya kuachiwa Soyinka alishiriki katika utengenezaji wa filamu aliyoiita Kongi ili kuhakikisha maudhui yanabaki kama alivyoandika. Filamu hii inatokana na kazi yake kwa jina Kongi's Harvest. Katika filamu hiyo Soyinka alitoa mtazamo wake kuhusu kupinga vikali utawala wa kijeshi nchini Naijeria.

Baada ya kutoka jela aliondoka Naijeria kwa kipindi kilichokadiriwa kuwa miaka 5. Katika miaka hiyo Soyinka alifanya kazi nchini Uingereza, Ufaransa na Ghana. Katika kipindi hicho Soyinka aliandika muswada wa tamthilia ya Jero's Metamorphosis (1973) ambayo ni muendelezo wa ile ya awali ya The Trials of Brother Jero. Humo kuna muunganiko wa ucheshi na kuonesha ukatili uliofanywa na utawala wa kijeshi kwa kutumia silaha dhidi ya watuhumiwa. Japokuwa Soyinka alituma nakala kwa waongozaji wa tamthilia nchini Naijeria hakuna aliyeonesha kuvutiwa na muswada wake kwa vile bado utawala wa kijeshi ulikua madarakani kwa hiyo waongozaji walihofia uhuru wao.

Mwaka 1994 aliondoka tena Naijeria kutokana na ukosoaji wake kwa Serikali ya kijeshi ya Jenerali Sani Abacha baada ya ule uhamishoni wa baada ya kutoka jela. Akiwa uhamishoni mara kwa mara alipaza sauti yake katika jumuiya za kimataifa kuingilia kati hali ya usalama nchini Naijeria hasa katika utawala wa Abacha. Alikosoa kuhusu rushwa, kukosekana kwa demokrasia na mauaji ya Ken Saro-Wiwa na washirika wenzie 8. Pia aliandika kitabu The Open Sore of a Continent (1996) ambacho kinazungumzia sana hali ya kisiasa barani Afrika hasa utawala wa kijeshi nchini Naijeria chini ya Jenerali Sani Abacha. Anakosoa na kuufananisha utawala wa kijeshi wa Jenerali Sani Abacha na kidonda kinachosababisha maumivu kwa taifa la Naijeria.

Picha kwa hisani ya Amazon

HARAKATI ZA HAKI ZA BINADAMU NA DEMOKRASIA 

Soyinka amekuwa mstari wa mbele katika harakati za haki za binadamu na demokrasia nchini Naijeria tangu enzi za ukoloni, kabla, wakati na baada kipindi cha kufungwa na kuishi uhamishoni.

Ameshiriki katika makundi mbalimbali ya kisiasa kama vile National Democratic Organization, National Liberty Council of Nigeria na PRONACO.

Alikua ni mkosoaji mkubwa wa utawala wa kijeshi wa Jenerali Sani Abacha (1993-1998) 

Pia, mwaka 2010 alianzisha chama cha Democratic Front for a People's Federation na akahudumu kama mwenyekiti.

Mwaka 2016, alisema kama Donald Trump angeshinda uchaguzi mkuu wa nchi ya Marekani basi angechana kibali chake cha kuishi katika nchi hiyo (American Green card) hii ni kwa sababu anasema hakuvutiwa na sera za Trump ambazo aliziona ni za kibaguzi na zinakinzana na haki za binadamu. Trump aliposhinda alitimiza ahadi yake hiyo japo si kwa kuchana kibali hicho bali alikifanya kisiweze kutumika. Ukosoaji wake kwa Trump na msimamo wake dhidi ya Marekani kwa wakati huo, sera na matamshi ya Rais yanaakisi wasiwasi wake mpana kuhusu siasa za kimataifa na haki za binadamu. Maoni ya Soyinka kuhusu Trump yanawiana na dhamira yake ya muda mrefu ya kuzungumza dhidi ya kile anachokiona kuwa dhuluma, ukandamizaji na ukosefu wa haki katika mazingira mbalimbali duniani.

Soyinka amekua mstari wa mbele kukosoa vitendo vyote vinavyokinzana na haki za binadamu ikiwemo udikteta. Ipo nukuu yake maarufu ambayo hutumiwa sana na wanaharakati wa haki za binadamu, demokrasia na ukosoaji, "The greatest threat to freedom is the absence of criticism" kwa tafsiri rahisi "jambo la kuogopesha kuhusu uhuru wa watu ni kukosekana kwa uhuru wa ukosoaji". Nukuu hii inalenga san ukosoaji wa masuala yote yanayofanywa na watawala na yanakinzana na utawala bora.

KWA UFUPI

• Alizaliwa Julai 13, 1934.

• Baba yake, Samwel Ayodele Soyinka alikua ni Mchungaji wa Kanisa la Anglikana na Mkuu wa Shule.

•Mama yake Grace Eniola Soyinka alikua na duka lakini pia alishiriki katika harakati za kumkomboa mwanamke nchini humo.

• Familia yake ni ya watu wa Yoruba, ambao utamaduni wao umeathiri kazi zake.

• Ni mwandishi mahiri aliye na kazi mbali mbali zinazohusu maigizo, mashairi na nathari (prose)

• Ukosoaji wake wa wazi dhidi ya tawala za kisiasa za Nigeria umechangia kuishi kwake nje ya nchi haswa Marekani ambako amewahi kuwa profesa katika vyuo vikuu mbalimbali.

• Shahada yake ya Awali alisoma Lugha ya Kiingereza katika Fasihi Chuo Kikuu cha Leeds.

• Mwaka 2005-2006 aliwahi kuwa kwenye Bodi ya Washauri wa Wahariri wa Encyclopaedia Britannica.

• Amewahi kufundisha katika Vyuo Vikuu vifuatavyo: Havard, Oxford, Emory, Loyola Marymount, Yale, Chuo Kikuu cha Nevada na vingine.

• Maandishi ya Soyinka yanachukua miongo mingi na yanajumuisha dhamira mbalimbali, kimsingi yanahusu mila za Kiafrika, udhalimu wa kisiasa na haki za binadamu.

• Amewahi kuigiza majukwaani nchini kwao Naijeria na Uingereza.

MENGINEYO

Maisha ya Soyinka yamebainishwa na dhamira yake isiyoyumba kwa haki za binadamu na uhuru wa kujieleza, na anasalia kuwa sauti yenye ushawishi katika fasihi na siasa.

Ingawa shughuli zake za kifasihi na kisiasa zimeandikwa vizuri, Soyinka ana mwelekeo wa kuweka maelezo ya maisha yake ya kibinafsi mbali na macho ya umma, kwa hivyo habari kuhusu ndoa na uhusiano wake hazijaangaziwa sana kwenye vyombo vya habari ukianganisha na zake za kikazi.

Soyinka ni mmoja wa waandishi wa Kiafrika waliopambwa zaidi na amepokea tuzo nyingi na sifa katika kazi zake zake za uandishi na uanaharakati.

Soyinka amekuwa na makongamano mengi ya kitaaluma na ya kifasihi yaliyoelekezw kumuenzi kwa kazi zake. Amekuwa akialikwa kama mzungumzaji mkuu katika hafla nyingi za kimataifa na kazi zake nyingi zimebadilishwa kuwa aina tofauti za kazi na hivyo kumfanya kuwa wa tofauti zaidi katika sanaa.

Kazi zake za kishairi mara nyingi hujikita katika mada za mila za Kiafrika, hali halisi ya baada ya ukoloni, msukosuko wa kisiasa, haki za binadamu, na makutano ya mapambano ya kibinafsi na ya kijamii.

MAKALA HII IMEANDALIWA NA KUANDIKWA NA VENANCE GILBERT KWA MSAADA WA VYANZO MBALIMBALI. WASILIANA NAMI KUPITIA

📞 0753400208

📧 venancegilbert@gmail.com

Read More