TEKNOLOJIA ZA KALE ZINAZOTUMIKA HADI SASA

U hali gani? Nakukaribisha tena kwa mara nyingine katika blog hii. Leo nakukaribisha hapa tuangalie kuhusu mfululizo wa teknolojia tukijikita zaidi katika teknolojia za kale. Kwa kusema hivi nataka nikukutanishe na vumbuzi 10 za kale ambazo zilibadilisha maisha ya binadamu kwa kiasi kikubwa na bado vumbuzi hizo ni za manufaa hata kwa maisha ya leo. Nakukumbusha tena kwamba huu ni mfululizo wa teknolojia na vumbuzi mbalimbali. Tuanze sasa kuhesabu vumbuzi hizo:

1. Gurudumu

Mabadiliko katika maendeleo ya magurudumu katika vyombo mbalimbali.

Ugunduzi wa gurudumu ni moja ya maendeleo muhimu zaidi ya kiteknolojia katika historia ya mwanadamu. Magurudumu ya awali zaidi hayakutumika kwa usafiri badala yake kama magurudumu ya mfinyanzi yanayoaminika kutumika mara ya kwanza huko Mesopotamia (kwa sasa Iraq) karibu mwaka 3500 KK (Kabla ya Kristo).

Kufikia mwaka 3200 KK, watu wa Mesopotamia walianza kutumia magurudumu kwa magari ya vita na mikokoteni. Magurudumu haya ya kwanza yalikuwa imara na yalitengenezwa kwa mbao.

Kuanzishwa kwa midenge (spoku) katika magurudumu kuuliyafanya yawe mepesi na yenye nguvu, hii ilikuja karibu mwaka 2000 KK.

Matumizi ya magurudumu kwa usafiri yalienea sehemu nyingine za dunia baada ya muda. Hata hivyo, katika baadhi ya maeneo na tamaduni, magurudumu hayakuwa yameenea sana kwa kuwa hayakuwa yakitumika sana kuliko vyombo vingine vya usafiri kama vile sled (usafiri ambao ulitumiwa kwa kuvutwa na wanyama mathalani farasi) katika mazingira ya theluji.

Uvumbuzi wa gurudumu ulileta mapinduzi makubwa katika usafiri, kuwezesha biashara, vita na uhamaji wa binadamu kwa ujumla. Mageuzi ya gurudumu yanafungamana kwa karibu na maendeleo ya ustaarabu wa binadamu, kwani ilichukua jukumu muhimu katika kuunda jamii na uchumi. Inabakia ishara ya ustadi wa mwanadamu na roho ya uvumbuzi.

2. Plau

Jembe la kuvutwa na ng'ombe baada ya mabadiliko kutoka zama za mbao tupu na kuwekwa chuma kwa ajili ya kutifua ardhi.

Ugunduzi wa jembe ulikuwa wakati mwingine muhimu katika historia ya mwanadamu, uliboresha sana tija ya kilimo na kusababisha ukuaji na uendelevu wa ustaarabu.

Vifaa vya kulima vya awali zaidi vilikuwa vijiti na majembe rahisi, yaliyotumika kulima udongo na kuutayarisha kwa kupanda. Baada ya muda, zana hizi zilibadilika na kuwa bora zaidi.

Kufikia mwaka wa 4000 KK hadi 3000 KK katika Mashariki ya Karibu (Near East), majembe ya kwanza ya zamani ambayo yalivutwa na ng'ombe au wanyama wengine wa kukokota yalianza kutumika. Majembe haya yalitengenezwa kwa mbao yakiwa yametengenezwa kwa ncha kali ya kukata kwenye udongo.

Ujio wa Zama za Chuma, ukafanya jembe hizi kuanza kutengenezwa kwa chuma ambazo ziliongeza sana uimara na ufanisi. Mabadiliko haya yalianza katika mwak wa 1200 KK.

Mojawapo ya maendeleo makubwa katika jembe la kilimo yalikuwa ni uundaji wa jembe la ubao wa ukungu (moldboard plow) ambalo sio tu kwamba linakata kwenye udongo bali pia liliku na uwezo kugeuza udongo uliokatwa. Ubunifu huu ambao ulionekana kufikia milenia ya 1 KK uliruhusu kulima kwa kina na kudhibiti magugu kwa ufanisi zaidi.

Dhana ya jembe hili ilienea katika ustaarabu wa kale, kutoka China hadi Ulaya, na kila eneo mara nyingi lilibuni miundo yake ya kipekee kulingana na mahitaji na mazingira yake mahususi.

Uvumbuzi wa jembe hili ulimaanisha kuwa maeneo makubwa yangeweza kulimwa, hivyo kupelekea uzalishaji wa ziada wa chakula. Ziada hii iliruhusu ukuaji wa miji na ukuzaji wa taaluma zisizo za kilimo ambazo zilichochea maendeleo katika sanaa, biashara, na sayansi.

Ugunduzi na mageuzi ya jembe uliweka msingi kwa jamii za kilimo ambazo ustaarabu wetu wa kisasa umeibukia. Ilikuwa muhimu katika kuhamisha ubinadamu kutoka katika maisha ya kuhamahama hadi katika jamii zilizo na makazi.

3. Utengenezaji wa Mavazi (Nguo)

Utengenezaji wa nyuzi maalum za kutengenezea nguo Misri ya kale. Picha kwa hisani ya Egypt Today.

Ugunduzi na utumiaji wa mavazi umeunganishwa na mabadiliko, uhamaji na maendeleo ya kitamaduni ya wanadamu wa kale.

Nguo ya kwanza huenda ilitengenezwa kwa vitu vya asili kama vile ngozi za wanyama, manyoya, majani na nyasi. Hizi zilifunika au kufungwa karibu na mwili kwa ulinzi dhidi ya mazingira ya mwanadamu.

Sababu kuu ya kubuni nguo ilikuwa ni kujikinga dhidi ya baridi. Wakati spishi za mapema za Homo zinahama kutoka Afrika na kwenda mazingira yenye hali ya hewa baridi, kulikuwa na haja ya kujikinga dhidi ya baridi na hivyo kupelekea matumizi ya ngozi za wanyama na manyoya.

Kufahamu muda halisi wa kugunduliwa mavazi ni changamoto kutokana na asili ya nyenzo zinazotumiwa, ambazo ziliharibika kwa muda. Hata hivyo, ushahidi usio wa moja kwa moja, kama vile uchanganuzi wa DNA ya chawa, unapendekeza kwamba nguo zinaweza kuwa zilianza kutumika kama miaka 170,000 (laki moja na elfu sabini) iliyopita.

Utengenezaji wa zana kama vile sindano za mifupa (karibu miaka 30,000 hadi 40,000 iliyopita) unaonyesha mabadiliko kutoka katika uvaaji wa ngozi tu juu ya mwili hadi mavazi yaliyoshonwa. Zana hizi ziliruhusu wanadamu wa kale kuunganisha pamoja ngozi na manyoya ili kuunda mavazi ya kufaa zaidi na yenye kupendeza.

Baada ya muda, mavazi hayakuwa tu ya utendakazi bali pia ishara ya hadhi, utambulisho, na uhusiano wa kitamaduni. Uchaguzi wa nyenzo, muundo, na miundo ilianza kuchukua jukumu muhimu katika mwingiliano wa kijamii na mila.

Maendeleo katika kilimo na ustaarabu wa makazi, vikapelekea kilimo cha pamba na nyuzi asilia kama za pamba na kitani. Hii ilisababisha kusuka na maendeleo ya nguo ambayo ilipanua sana aina mbalimbali za nguo zilizopo.

Uvumbuzi na mabadiliko katika mavazi kulichukua jukumu muhimu katika maisha ya mwanadamu na maendeleo ya kijamii. Ililinda wanadamu wa kale kutokana na mazingira magumu na baadaye ikawa njia ya kujielezea, utambulisho wa kitamaduni na uongozi wa kijamii.

4. Moto

Ugunduzi na ustadi wa matumizi ya moto ni moja ya hatua muhimu zaidi katika maendeleo ya mwanadamu. Ulitoa joto, ulinzi na njia mpya ya kuandaa chakula, hizi ni miongoni chache kati ya faida nyingine.

Wakati kamili ambapo wanadamu wa kale walitumia moto ni mada ya mjadala miongoni mwa watafiti. Ushahidi unaonyesha kwamba Homo Erectus, babu wa wanadamu wa kisasa, huenda alitumia moto miaka milioni 1 hadi millioni 1.5 iliyopita.

Inaaminika kuwa mwingiliano wa awali zaidi na moto huenda ulisababishwa na mioto ya asili iliyosababishwa na radi. Wanadamu wa kale wangeweza kutumia moto huu na kuudumisha badala ya kuwasha kutoka mwanzo.

Uwezo wa kuunda moto upendavyo, badala ya kuwasha tu moto unaotokea kiasili ulikuwa hatua kubwa sana. Haijulikani ni lini ustadi huu uliboreshwa lakini karibu miaka 300,000 hadi 400,000 iliyopita, kuna ushahidi unaopendekeza kwamba Neanderthals na Homo sapiens wa mwanzo walikuwa wakiunda makaa na kupata moto.

Moto uliruhusu wanadamu wa kale kuweka joto katika hali ya hewa ya baridi, kuwezesha uhamaji na kuishi katika mazingira mbalimbali. Moto ulitumika kwa ulinzi hasa kuzuia wanyama wakali na dudu na hivyo kufanya mazingira ya mwanadamu kuwa salama. Ulitumika kupika chakula na hakukufanya tu kiwe kitamu zaidi bali pia kulifanya kiwe rahisi kumeng'enywa na salama zaidi kuliwa. Hii ingeweza kutoa nishati na lishe zaidi, ambayo inaweza kuathiri mabadiliko ya mwanadamu. Huenda moto ulichangia katika mwingiliano wa kijamii kupitia vikundi vilivyokusanyika kuuzunguka kwa ajili ya joto, usalama, na kupika, haya yalipelekea kukuza uhusiano wa jamii. Moto uliwezesha uundaji wa zana fulani, kama vile kuimarisha mikuki ya mbao.

Moto ulijikita sana katika utamaduni wa mwanadamu na kiimani. Tamaduni nyingi za kale ziliheshimu moto, zikiuhusisha na sifa za kimungu na ikawa msingi wa matambiko na hekaya mbalimbali.

Umilisi wa moto ulibadilisha sana safari ya mwanadamu na kuathiri kila kitu kuanzia lishe na mifumo ya uhamaji hadi miundo ya kijamii na imani za kitamaduni.

5. Karatasi

Karatasi zilizotumika zamani.

Ugunduzi wa karatasi uliashiria mabadiliko makubwa katika mawasiliano ya binadamu, utunzaji wa kumbukumbu na uenezaji wa maarifa.

Karatasi kama tunavyoitambua ilivumbuliwa kwa mara ya kwanza nchini China. Aina ya awali kabisa ya karatasi ya kweli inaaminika kuwa iliundwa wakati wa enzi ya utawala wa Han (Han dynasty) mnamo arne ya 2 KK.

Wachina wa kale walitengeneza karatasi kutoka kwa vitambaa, nyavu za kuvulia samaki na katani. Baadaye, waligundua kwamba gome la mkuyu na nyuzi nyingine za mmea zilitoa karatasi yenye ubora wa juu zaidi.

Mbinu ya kitamaduni ya Kichina ilihusisha kuloweka nyuzinyuzi za mmea, kuzipiga hadi kuwa massa na kisha kueneza mchanganyiko huo kwenye uso uliofumwa. Maji yalitolewa na safu iliyobaki ya nyuzi zilizounganishwa ilikaushwa ili kuunda karatasi.

Ujuzi wa kutengeneza karatasi ulienea hadi Asia ya Kati na Mashariki ya Kati, ikiwezekana kupitia Barabara ya Hariri. Waarabu waliboresha mchakato wa kutengeneza karatasi katika karne ya 8 na kuitambulisha Uhispania katika karne ya 10. Kutoka Uhispania, mbinu hiyo ilienea kote Ulaya wakati wa Zama za Kati (Middle Ages).

Katika mawasiliano, karatasi ilikuwa nyenzo inayoweza kupatikana kwa urahisi na bora zaidi ya kuandika kuliko nyenzo za awali kama vile vidonge vya udongo, vipande vya mianzi, au ngozi za wanyama. Ujio wa karatasi ulichangia kuenea kwa vitabu na uanzishwaji wa maktaba. Karatasi pia ilikuwa muhimu katika ukuzaji na uenezaji wa aina za sanaa kama vile kaligraphia (sanaa ya kutengeneza mwandiko wa mapambo au uandishi kwa kalamu au brashi) na uchapishaji. Pia, uvumbuzi wa mashine ya uchapishaji inayohamishika na Johannes Gutenberg katika karne ya 15, pamoja na upatikanaji wa karatasi, ulileta mapinduzi makubwa katika uenezaji wa habari na maarifa.

Ingawa uvumbuzi wa karatasi umekuwa na athari nyingi chanya kwa jamii za wanadamu, ni vyema kutambua kwamba mahitaji ya karatasi, hasa katika nyakati za kisasa, pia yamechangia uharibifu wa misitu na changamoto za mazingira.

Uvumbuzi na uenezaji wa karatasi uliathiri sana elimu, utawala, mawasilian na usemi wa kisanii katika ustaarabu, na kuchagiza matokeo chanya katika historia ya mwanadamu.

6. Upinde/Tao la Usanifu (Arch)

Mfano wa teknolojia ya Arch. Picha kwa hisani ya alamy.

Ugunduzi wa upinde wa usanifu ni maendeleo muhimu katika ujenzi na muundo. Uwezo wa arch kusambaza uzito kuruhusiwa kwa ajili ya kuundwa kwa miundo kubwa na imara zaidi.

Dhana ya upinde ni ya kale, na ushahidi wa matumizi yake katika ustaarabu wa sehemu nyingi za kale. Mathalani, huko Mesopotamia, Wasumeri walitumia matao katika ujenzi wao wa matofali mapema kama milenia ya 3 KK. Pia, Misri ya Kale, Kuna matukio ya matao yenye corbelled kutoka Misri ya kale, yaliyoanzia karibu 2700 KK. Hizi sio matao ya kweli kwa maana ya kiufundi lakini ni utangulizi.

Vilevile, Warumi, ingawa sio wavumbuzi wa tao, Warumi mara nyingi wanasifiwa kwa kueneza na kukamilisha matumizi yake katika ujenzi wa kiwango kikubwa. Kufikia karne ya 1 KK, walikuwa wakitumia tao hilo sana katika madaraja, mifereji ya maji, na usanifu mkubwa. Warumi pia walikuwa wa kwanza kutumia jiwe la msingi, jiwe la kati katika tao ambalo hufunga mawe mengine yote kwenye nafasi.

Warumi kimsingi walitumia zege na mawe katika ujenzi wa matao yao, ambayo yalichangia maisha yao marefu na uimara wa majengo. Ukuzaji na utumiaji wao wa zege, pamoja na mbinu zao za upinde, uliwawezesha kujenga miundo ya kuvutia kama vile Colosseum na Pantheon.

Dhana ya upinde ilipitishwa na kubadilishwa na tamaduni mbalimbali, na kusababisha aina tofauti na mitindo ya matao. Kwa mfano, ulimwengu wa Kiislamu ulitengeneza upinde wa farasi, na wasanifu wa Kigothi wa Ulaya ya zama za kati wakavumbua kwa upinde uliochongoka ambao ulisambaza uzani kwa ufanisi zaidi na kuruhusu majengo marefu na madogo zaidi.

Ugunduzi na uboreshaji wa tao la usanifu ulikuwa na athari kubwa katika ujenzi, kuwezesha uundaji wa nafasi kubwa na za wazi zaidi, madaraja imara zaidi na majengo makubwa ambayo yamestahimili majaribio ya wakati.

7. Saa za Jua/Vivuli (Sundial)

Jinsi saa ya Jua inavyofanya kazi kwa kutumia miale ya mwanga.

Hii ni mojawapo ya vifaa vya kale zaidi vinavyojulikana vya kutaja wakati, hutegemea nafasi ya kivuli cha jua ili kuonyesha muda.

Dhana ya kutumia vivuli kufahamu wakati ilianza maelfu ya miaka. Aina rahisi zaidi ya sundial, fimbo iliyowekwa chini ambayo kivuli kinaonyesha wakati, inaitwa "gnomon." Ustaarabu wa kale uliona mabadiliko ya urefu na nafasi za vivuli siku nzima na kuanza kuendeleza mbinu za kusawazisha kipimo cha wakati kwa kutumia uchunguzi huu.

Ushahidi unaonyesha kwamba Wamisri wa kale walikuwa wakitumia miale ya jua mapema mwaka 1500 KK. Saa za awali za Misri zilikuwa na umbo la T na upau ulioinuliwa ambao ulitengeneza kivuli kwenye eneo lililowekwa alama, kuonyesha muda.

Wagiriki waliendeleza muundo wa saa hizi. Kufikia karne ya 3 KK, miundo ya kisasa zaidi, kama vile saa za hemispherical au "scaphe", ilikuwa inatumika. Inasemekana kwamba mwanahisabati na mhandisi mashuhuri Archimedes alitengeneza saa ya namna hii, na uchunguzi wa gnomonic (sanaa au sayansi ya upigaji simu) ulikuwa tawi linaloheshimiwa la sayansi ya Kigiriki.

Warumi waliendeleza zaidi na kueneza saa hizi za jua katika maeneo yao yote. Walijenga saa kubwa za jua katika maeneo ya umma, na nyumba nyingi za watu binafsi zilikuwa na saa hizi kwenye ua zao. Warumi pia walianzisha dhana ya "saa za muda," wakigawanya kipindi cha mchana katika saa 12, bila kujali urefu wa siku, kumaanisha urefu wa saa ungebadilika na misimu.

Saa za jua zilitumiwa kwa namna mbalimbali katika tamaduni mbalimbali,  huko Ulaya zilijengwa katika maeneo tambarare hadi katika miamba mikubwa iliyo wima huko Asia. Ulimwengu wa Kiislamu pia ulitoa mchango katika muundo na nadharia ya saa hizi.

Kabla ya kuenea kwa matumizi ya saa za mitambo, saa hizi zilikuwa muhimu kwa ajili ya kudhibiti shughuli za kila siku, kuanzia kazi za kilimo hadi maadhimisho ya kidini. Pia walichukua jukumu katika ufahamu wa kisayansi wa mzunguko wa Dunia na mwaka wa jua.

Ijapokuwa kwa sehemu kubwa zimebadilishwa na mbinu sahihi zaidi na zinazofaa zaidi za kuhifadhi wakati, saa za miale ya jua inasalia kuwa ushahidi wa werevu wa kibinadamu na jitihada zetu za kudumu za kuelewa na kupima kupita kwa wakati.

8. Uchachushaji (Fermentation)

Utengenezaji wa Pombe

Huu ni mchakato wa kimetaboliki ambapo vijidudu, kama vile chachu na bakteria, hubadilisha wanga kuwa pombe au asidi ya kikaboni chini ya hali ya anaerobiki. Ugunduzi na utumiaji wa uchachushaji ni wa zamani na unafungamana kwa karibu na maendeleo ya tamaduni na ustaarabu wa binadamu.

Kuna uwezekano kwamba wanadamu wa kale walipata uchachushaji kwa bahati mbaya tu, labda kwa kula matunda yaliyoiva ambayo yalikuwa yamechacha au nafaka zilizolowa na kuchachuka baada ya muda.

Ushahidi wa mapema zaidi wa vileo vilivyotengenezwa kimakusudi ulianza karibu miaka ya 7000-6600 KK huko China ya kale, ambapo mabaki katika mitungi ya vyungu yanaonesha kuwepo kwa kinywaji kilichochachushwa cha mchele, asali na matunda. Katika Mesopotamia ya kale, ushahidi wa uzalishaji wa bia ulianza karibu 4000 KK.

Wamisri wa kale wanasifika kwa kutengeneza mkate wa kwanza uliotiwa chachu. Yamkini, mchanganyiko wa unga na maji uliachwa ukae na chachu ya mwitu katika mazingira ilianza mchakato wa kuchachusha na kusababisha unga kuongezeka. Kwa kutambua umbo laini na ulioboreshwa wa mkate, waokaji wa kale waliiga mchakato huo.

Tamaduni nyingi duniani zilitengeneza vyakula vyao vya kipekee vilivyochacha kwa ajili ya kuhifadhi na ladha. Hii ni pamoja na bidhaa za maziwa kama vile jibini na mtindi, mboga mboga kama kimchi nchini Korea na sauerkraut huko Ulaya, na samaki na michuzi iliyochacha katika maeneo mbalimbali.

Sio tu kwamba uchachushaji ulihifadhi vyakula na kuvifanya viwe vitamu zaidi bali pia mara nyingi uliongeza thamani ya lishe. Vyakula vilivyochachushwa vinaweza kutoa "probiotics", vitamini, na vimeng'enya vyenye manufaa kwa usagaji chakula na afya kwa ujumla.

Uchachushaji ulikuwa na matumizi mengi katika matambiko, sherehe na masuala ya kiuchumi. Kwa mfano, katika tamaduni za kale, kutengeneza bia mara nyingi ulikuwa mchakato mtakatifu, na divai ilikuwa na umuhimu wa kidini katika tamaduni kadhaa za Mediterania na Mashariki ya Kati.

Uelewa halisi wa kisayansi wa uchachushaji ulikuja baadaye sana. Ilikuwa ni katika karne ya 19 ambapo Louis Pasteur alitambua chachu (yeast) kama wakala wa msingi wa uchachushaji wa kileo na akabatilisha wazo la kizazi cha hiari (spontaneous generation)

Matumizi ya uchachushaji yamekuwa muhimu kwa jamii za wanadamu, kutoa riziki, kuunda tamaduni, na hata kuendesha biashara na uchumi. Leo, uchachushaji unasalia kuwa muhimu katika uzalishaji wa chakula, teknolojia ya kibayoteknolojia (matumizi ya michakato ya kibaolojia kwa madhumuni ya viwanda na mengine, hasa uboreshaji wa maumbile ya viumbe wadogo kwa ajili ya uzalishaji wa antibiotics, homoni, n.k.) na tasnia ya dawa.

9. Uoni (Optics)

Picha kwa hisani ya BYJU'S

Utafiti wa mwanga, ambao unahusu tabia na mali ya mwanga na mwingiliano wake na vifaa mbalimbali, una historia kongwe ambayo inaanzia katik ustaarabu wa kale hadi fizikia ya kisasa.

Ustaarabu wa awali ulikuwa na uelewa wa matukio ya msingi ya uoni. Kwa mfano, Wamisri wa kale na Wamesopotamia walitumia nyuso na lenzi zilizong'aa kwa ukuzaji na kuchoma.

Wataalamu wa mwanzo wa wa Ugiriki ya kale kama Empedocles (490–430 KK) anatajwa kuwa na wazo kwamba nuru husafiri kwa namna ya miale. Euclid (300 KK) aliandika kuhusu jiometri ya mwanga, ikiwa ni pamoja na kutafakari na tabia za lenzi katika andiko lake la "Optica". Ptolemy (100-170 CE) alipanua mawazo haya, akifanya majaribio kuhusu ukinzani na aliandika matokeo yake katika kazi yake aliyoiita "Optics".

Wanazuoni katika Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu (karibu karne ya 8 hadi 14) walifanya maendeleo makubwa katika tasnia ya uoni. Alhazen (Ibn al-Haytham) anapewa sifa kuhusu uoni. Katika kitabu chake "Book of Optics" (yapata mwaka 1015 BK), alipinga nadharia nyingi za kale za Kigiriki na kuweka msingi imara wa ufahamu wa kisasa wa uoni. Mara nyingi anaitwa "baba wa optics ya kisasa" kwa mbinu zake za utaratibu na majaribio.

Kwa tafsiri ya maandishi ya Kiarabu katika Kilatini wakati wa Enzi za Kati za Ulaya, ujuzi wa uoni kutoka kwa ulimwengu wa Kiislamu ulifika Ulaya. Hii ilisababisha utafiti na maendeleo zaidi, huku wataalamu kama Roger Bacon akisisitiza umuhimu wa mbinu za majaribio. Johannes Kepler (1571-1630) baadaye alitunga sheria kuhusu uundaji wa picha kwa lenzi na tabia ya miale ya mwanga, muhimu katika ukuzaji wa darubini.

Isaac Newton (1643-1727) alisoma mtawanyiko wa nuru na kuanzisha dhana ya wigo (concept of spectrum). Pia alipendekeza nadharia ya chembe ya mwanga (particle theory of light). Christiaan Huygens (1629-1695) alipendekeza nadharia ya wimbi la mwanga (wave theory of light) wakati huo huo. Karne ya 19 na 20 iliona usanisi wa maoni haya, na kusababisha dhana ya uwili wa wimbi-chembe (wave-particle duality concept) katika mechanics ya quantum. 

Uelewa wa uoni ulifungua njia kwa ajili ya uundaji wa vifaa kama vile darubini, hadubini na kamera na baadaye leza, fibre optics, na teknolojia nyingine muhimu katika mawasiliano ya kisasa na dawa.

Kuanzia uchunguzi wa kimsingi wa nyakati za zamani hadi nadharia za hali ya juu za quantum katika fizikia ya kisasa, uchunguzi wa uoni umekuwa msingi wa uelewa wetu wa ulimwengu na umesababisha maendeleo mengi ya kiteknolojia.

10. Mkondo wa Maji (Aqueduct)

Pont du Gard, Mkondo wa Maji uliohifadhiwa tangu dola ya Warumi. Picha kwa hisani ya Pont du Gard.

Mkondo wa Maji ni maajabu ya uhandisi wa ulimwengu wa kale, uliundwa kusafirisha maji kutoka vyanzo kama mito na chemchemi hadi katikati mwa miji. Ingawa Warumi wanajulikana zaidi kwa mkondo yao mikuu ya maji, dhana ya kupitisha maji kwenye umbali mrefu iliwatangulia.

Dhana ya kupitisha maji katika umbali mrefu inaweza kufuatiliwa hadi kwenye ustaarabu wa kale, kama vile Waminoani wa Krete na Waashuri (Assyrias). Kwa mfano, Waminoani walitengeneza mabomba na njia za udongo mapema mwaka wa 2000 KK.

Warumi waliendeleza kwa kiasi kikubwa na kueneza dhana ya mkondo wa maji. Mikondo ya maji ya Kirumi ilijumuisha mfululizo wa njia, mahandaki na madaraja. Iliundwa kwa ustadi kwa mteremko kidogo kuhakikisha kuwa maji yanatiririka. Wakati sehemu za mikondo ya maji ilikuwa juu ya ardhi (mara nyingi matao yaliambatana nayo), sehemu kubwa ya mifumo ya maji ilikuwa chini ya ardhi. Nyenzo kama vile saruji ya volkeno (pozzolana) ilitumiwa kuziba mifereji isipoteze maji. Katika umaarufu wake, milki ya Kirumi ilikuwa na mifereji mikuu kumi na moja ya kufikisha maji katika jiji la Rome katika bafu za umma, chemchemi, na kaya binafsi. Pont du Gard katika Ufaransa ya sasa ni mojawapo ya mikondo ya maji ya Kirumi iliyohifadhiwa vizuri zaidi, inayoonyesha ustadi wa uhandisi wa kale.

Dhana ya mikondo ya maji ilienezwa na milki ya Warumi, na miji mingi ya kale, kutokea Afrika Kaskazini hadi Uingereza ilinufaika na miundombinu hiyo ya Kirumi.

Kudumisha miundo hii kulihitaji juhudi kubwa. Milki ya Warumi ya Magharibi ilipoanguka mikondo mingi ya maji iliharibika. Walakini, mingine iliendelea kufanya kazi kwa karne nyingi na baadhi ya mifumo ya zamani bado inatumika leo.

Zaidi ya milki ya Warumi, dhana ya kupitisha maji kwenye umbali mrefu iliathiri ustaarabu mwingi. Kanuni za ujenzi wa mikondo ya maji inaweza kuonekana katika maendeleo ya baadaye kama vile mfumo wa qanat wa Uajemi (Iraq ya sasa) au visima vya stepwell nchini India.

Mkondo wa maji ni ushuhuda wa werevu wa mwanadamu na umuhimu wa maji kwa maendeleo na riziki ya ustaarabu. Inaashiria umuhimu wa uhandisi wa kale na umuhimu wa kutoa rasilimali muhimu kwa wakazi wa mijini.

* * * * *

Haya ni kwa uchache tu kati ya mengi unayopaswa kufahamu, tukutane wakati mwingine hapa kuzihesabu teknolojia nyingine 10. Hadi wakati mwingine.

MAKALA HII IMEANDALIWA NA KUANDIKWA NA VENANCE GILBERT. 

Read More

MAJARIBIO KATI YA ChatGPT, BING CHAT NA GOOGLE BARD

Maendeleo ya teknolojia ya Akili Bandia (AI) yamebadilisha jinsi tunavyofanya kazi na mambo mengine mengi katika miezi ya hivi karibuni na hivyo kumpa karibu mtu yeyote uwezo wa kuandika msimbo (code), kuunda sanaa na hata kuwekeza.

Kwa watumiaji wa kitaalamu na wale wenye mapenzi na teknolojia, programu zalishi za AI, kama vile ChatGPT, huangazia uwezo wa hali ya juu ili kuunda maudhui yenye ubora kutokana na maelezo rahisi anayotoa mtumiaji.

Microsoft imeongeza GPT-4 katika Bing, OpenAI inaongeza uwezo mpya kwenye ChatGPT na Bard inaunganisha kwenye mfumo mzima wa Google yani kwamba chochote kinachoweza kupatikana kupitia Google utakipata kwenye Bard pia. Uwepo wa robotisogozi hizi 3 za hivi punde za AI kunaweza kumtatanisha mtumiaji ipi inamfaa zaidi.

Kujua ipi kati ya robotisogozi tatu maarufu za AI ni bora kuandika msimbo, kutoa maandishi, au kusaidia kuunda wasifu ni changamoto, kwa hivyo nakueleza hapa tofauti kubwa zaidi ili uweze kuchagua inayolingana na mahitaji yako kwa wakati huo.

Majaribio kati ya ChatGPT, Bing Chat & Google Bard

Ili kubaini ni robotisogozi gani la AI linatoa majibu sahihi zaidi, tutatumia swali hili kuzilinganisha zote hizi tatu:

"Nina machungwa 5 leo, nilikula machungwa 3 wiki iliyopita. Nimebakiza machungwa mangapi?"

Jibu linapaswa kuwa tano, kwani idadi ya machungwa niliyokula wiki iliyopita haiathiri idadi ya machungwa niliyonayo leo. Tuangalie majibu ya robotisogozi hizi.

Tuanze na ChatGPT

Unapaswa kutumia ChatGPT kama:

1. Unataka kujaribu robotisogozi maarufu ya AI

ChatGPT iliyoundwa na OpenAI ililenea Novemba mwaka jana baada ya kuzinduliwa rasmi. Tangu wakati huo, robotisogozi hii imepata watumiaji zaidi ya milioni 100, na tovuti pekee ikishuhudia watembeleaji wapatao bilioni 1.8 kwa mwezi. Imekuwa ikighubikwa na shutuma mbalimbali hasa watu wanapoifichua uwezo wake wa kufanya kazi za vyuoni na kuchukua nafasi ya wafanyikazi wengine.

Toleo lisilolipishwa la ChatGPT, ambalo linatumia mfumo wa GPT-3.5, lilitoa jibu lisilo sahihi kwa swali letu.

Nimekuwa nikijaribu ChatGPT mara kwa mara tangu kutolewa kwake. Muonekano wake kwa mtumiaji umebaki kuwa rahisi, lakini mabadiliko madogo yameiboresha zaidi, kama vile kuongezwa kwa kitufe cha kunakili, uwezo wa kuhariri, maelekezo maalum na ufikiaji rahisi wa akaunti yako.

Ingawa ChatGPT imejidhihirisha kama app muhimu ya AI, inaweza kukabiliwa na habari potofu. Kama mifumo mingine mikubwa ya lugha (LLMs), GPT-3.5 si kamilifu bado kwani imefunzwa kuhusu taarifa iliyoundwa na binadamu hadi 2021. Pia mara nyingi inashindwa kuelewa nuances, kama vile katika mfano wa swali letu la hesabu ambapo ilijibu vibaya kwa kusema tuna machungwa mawili yaliyobaki wakati inapaswa kuwa matano.

2. Uko tayari kulipa ziada kwa ajili ya kutumia toleo la juu zaidi

OpenAI huruhusu watumiaji kufikia ChatGPT inayoendeshwa na mfumo wa GPT-3.5 bila malipo kwa akaunti iliyosajiliwa. Lakini ikiwa uko tayari kulipia toleo la juu zaidi, unaweza kufikia GPT-4 kwa kulipia $20 kwa mwezi.

GPT-4 ndiyo LLM kubwa zaidi inayopatikana kwa matumizi ikilinganishwa na robotisogozi nyingine zote za AI na imefunzwa kwa taarifa za hadi 2022. Inasemekana kuwa GPT-4 ina zaidi ya maingizo trilioni 100 wakati GPT-3.5 ina maingizo bilioni 175. Maingizo zaidi inamaanisha kwamba kimsingi, mfumo umefunzwa kwa taarifa zaidi, ambayo inafanya uwezekano mkubwa wa kujibu maswali kwa usahihi.

ChatGPT Plus, inayotumia mfumo wa GPT-4, ilijibu swali kwa usahihi.

Kwa mfano, unaweza kuona mfano wa GPT-4, unaopatikana kwa kulipia toleo la juu la ChatGPT, ulijibu swali la hesabu kwa usahihi, kwani ulielewa muktadha kamili wa hesabu hiyo tangu mwanzo hadi mwisho.

Hebu sasa tuiangalie Bing Chat, ambayo ni njia nzuri ya kufikia GPT-4 bila malipo, kwani imeunganishwa katika toleo lake jipya la Bing.

Unapaswa kutumia Bing Chat ikiwa:

1. Unataka AI zalishi inayofikiwa kwa mtandao

Tofauti na ChatGPT ambayo inadhibitiwa kuwa programu ya AI ambayo hutoa maandishi kwa mtindo wa mazungumzo na habari hadi kufikia 2021. Bing sasa ina chaguo la gumzo ambalo linapangilia matokeo ya utafutaji kama mazungumzo na robotisogozi ya AI.

Kuna faida nyingine, pia. Bing Chat inaendeshwa na GPT-4, mfumo mkubwa wa lugha wa OpenAI na ni bure kabisa kutumia.

Mtindo sahihi wa mazungumzo ya Bing ulijibu swali kwa usahihi, ingawa mitindo mingine ilikuwa na utata. 

Muonekano wa mtumiaji wa Bing Chat si wa kupendeza sana kama cha ChatGPT, lakini ni rahisi kutumia.

Ingawa Bing Chat inatumika kwa kuunanisha na mtandao ili kukupa matokeo ya kisasa zaidi ikilinganishwa na ChatGPT, ina uwezekano mkubwa wa kukwama katika kujibu na kukosa vidokezo kuliko mshindani wake.

2. Unapendelea vipengele zaidi vya kuona

Kupitia mfululizo wa matoleo kwenye jukwaa lake, Microsoft iliongeza vipengele vya kuona kwenye Bing Chat. Kwa wakati huu, unaweza kuuliza maswali ya Bing kama, 'Shetani wa Tasmania ni nini?' na upate maelezo inayojibu kwa picha, muda wa kuishi, chakula, na zaidi kwa matokeo ya kuchanganua zaidi ambayo ni rahisi kuchimba kuliko ukuta wa maandishi.

Unapotumia Bing katika muundo wa gumzo, unaweza pia kuiomba ikutengenezee picha. Andika maelezo ya jinsi unavyotaka picha ionekane, na kisha acha Bing ikutengenezee picha nne ambapo utachagua uipendayo.

Bing Chat pia huangazia mitindo tofauti ya mazungumzo unapokuwa unaitumia ikijumuisha Ubunifu (Creative), Uwiano (Balanced) na Usahihi (Precise), ambayo hubadilisha jinsi utumiaji ulivyo, mwepesi au wa moja kwa moja.

Mitindo yote miwili ya mazungumzo ya Usawazishaji (Balanced ) na Ubunifu (Creative ) ilijibu swali isivyo sahihi.

Hatimaye, hebu tugeukie Google Bard, ambayo inatumia LLM tofauti na imekuwa matoleo mengi katika miezi michache iliyopita.

Unapaswa kutumia Google Bard ikiwa:

1. Unataka uzoefu wa haraka na usio na kikomo

Katika wakati wa kujaribu robotisogozi tofauti za AI, nimeona Google Bard ikipata dosari nyingi kwa mapungufu tofauti. Ingawa sitasema kuwa sio za kuzingatia sana, nitasema kuwa robotisogozi la AI ya Google lina mazuri yake na mojawapo ni kasi.

Google Bard ina kasi na majibu yake, hata kama inajibu kwa makosa baadhi ya nyakati. Haina kasi zaidi kuliko ChatGPT Plus, lakini inaweza kuwa haraka zaidi katika kutoa majibu kuliko Bing na toleo lisilolipishwa la GPT-3.5 la ChatGPT, ingawa umbali wako unaweza kutofautiana.

Bard pia alipata jibu lisilo sahihi katika swali hili.

Bard ilifanya makosa sawa na roboti zingine kwa kutumia kanuni isiyo sahihi ya 5 - 3 = 2.

Bard pia haizuiliwi na idadi fulani ya majibu kama vile Bing Chat ilivyo. Unaweza kuwa na mazungumzo marefu na Google Bard, lakini Bing ina kikomo cha majibu 30 katika mazungumzo moja. Hata ChatGPT Plus huwawekea watumiaji kikomo cha jumbe 50 kila baada ya saa tatu.

2. Unataka matumizi zaidi ya 'Google'

Google ilitangaza maboresho mengi ya AI wakati wa mkutano wake wa I/O miezi michache iliyopita pamoja na jinsi inavyopanga kuiboresha Bard na injini yake ya utafutaji. Tangu wakati huo Bard imepata toleo jipya la PaLM 2, toleo la hivi punde na kubwa zaidi la Google LLM, ambalo lilitangazwa wakati wa hafla ya Mei.

PaLM 2 ilisaidia Bard kutumia zaidi ya lugha 100 kwa wakati, na pia kuboresha pakubwa ujuzi wake wa usimbaji (coding), utatuzi (debugging) na hesabu. Kwa wakati huu, hata hivyo, ChatGPT inasemekana kutumia zaidi ya lugha 80.

Google pia ilijumuisha vipengele vingi vya kuona kwenye jukwaa lake la Bard kuliko vile vinavyopatikana kwenye Bing Chat. Google iliamua kwamba watumiaji wanaweza kupakia picha kupitia Google Lens na utengenezaji wa picha kupitia Adobe Firefly (ingawa bado uamuzi huu haujajumuishwa) pamoja na programu jalizi za Kayak, OpenTable, Instacart, na Wolfram Alpha.

MAKALA HII IMEANDIKWA NA MARIA DIAZ KATIKA TOVUTI YA ZDNET NA KUSIMULIWA KWA KISWAHILI NA VENANCE GILBERT.

Read More

UNAYOPASWA KUFAHAMU KUHUSU GOOGLE BARD

Nembo (logo) ya Google Bard

Kufuatia mafanikio ya robotisogozi ya OpenAI ambayo ni ChatGPT, Google ilitoa robotisogozi yake ya akili bandia, Bard. Kwa vile inapatikana sehemu kubwa haya ndiyo unayohitaji kufahamu kuihusu Bard lakini kabla sijaendelea nikufahamishe vifupisho vya maneno yatayotumika katika makala hii:

• AI - Artificial Intelligence ambayo ni Akili Bandia.
• LaMDA - Language Model for Dialogue Applications ambao ni Mfumo wa Lugha kwa Mazungumzo na Matumizi.
• LLM - Large Language Model ambao ni Mfumo Mkubwa wa Lugha.
• PALM (PaLM) - Pathways Language Model ambavyo ni vigezo bilioni 540 va kigezo cha lugha kubwa modeli iliyotengenezwa na Google AI

Bard ni huduma ya Google ya majaribio ya mazungumzo ya akili bandia. Inakusudiwa kufanya kazi sawa na ChatGPT huku tofauti kubwa ni kwamba huduma ya Google itatoa habari zake kutoka katika wavuti.

Picha ya skrini: Venance Gilbert 

Kama vile gumzo nyingi za akili bandia, Bard anaweza kuandika msimbo (code), kujibu matatizo ya hesabu na kusaidia mahitaji yako ya uandishi.

Bard alitambulishwa Februari 6 mwaka huu katika taarifa kutoka Google na Mkurugenzi Mtendaji wa Alphabet Sundar Pichai. Ingawa Bard ilikuwa ni dhana mpya kabisa, huduma hii ya mazungumzo ya akili bandia ambayo ilizinduliwa iliendeshwa na Mfumo wa Lugha wa Google kwa Maombi ya Mazungumzo (LaMDA) ambayo ilizinduliwa miaka miwili iliyopita yaani 2021. Google Bard ilitolewa zaidi mwezi mmoja baadaye, tarehe 21 Machi 2023 lakini Septemba 27 ikaachiwa rasmi katika mataifa mengi duniani.

Google Bard sasa inaendeshwa na mfumo wa lugha kubwa na ya hali ya juu zaidi wa Google (LLM) PaLM 2, ambao ulizinduliwa katika mkutano wa Google I/O 2023.

PaLM 2 ambalo ni toleo la juu zaidi la PaLM, ambalo lilitolewa Aprili 2022 linairuhusu Bard kufanya kazi kwa ufanisi zaidi na kufanya kazi kwa kiwango cha juu zaidi.

Toleo la awali la Bard lilitumia toleo la kielelezo chepesi cha LaMDA, kwa sababu lilihitaji nishati kidogo ya kompyuta na lingeweza kuongezwa kwa watumiaji zaidi.

LaMDA iliundwa kwenye transfoma, usanifu wa mtandao wa "neural"  wa Google ambao iliuvumbua kama chanzo huru (open source) mwaka 2017. Cha kufurahisha ni kwamba GPT-3, mfumo wa lugha wa ChatGPT hufanya kazi pia ulijengwa kwenye transfoma, kulingana na Google.

Uamuzi wa Google wa kutumia LLM zake, LaMDA na PaLM 2 ulikuwa ni uamuzi wa kijasiri kutoka kwa Google kwa kuwa baadhi ya robotisogozi maarufu za AI hivi sasa zikiwemo ChatGPT na Bing Chat, hutumia mfumo wa lugha katika mfululizo wa GPT.

Bard kwa sasa inapatikana katika lugha zaidi ya 40 ikiwemo lugha ya Kiswahili.

Katika mfululizo wa maboresho ya Julai, Google iliongeza utafutaji wa aina nyingi ili kuruhusu watumiaji uwezo wa kuingiza picha na maandishi.

Utafutaji wa aina nyingi unawezekana kupitia ujumuishaji wa Google Lens, uamuzi huo ulitangazwa hapo awali kwenye Google I/O. Kipengele hiki ni muhimu kwa sababu watumiaji wanaweza kupakia picha na kuiomba Bard maelezo zaidi kuihusu au kuijumuisha kwenye kidokezo. Kwa mfano, ukiona mmea na ungependa kujua ni mmea gani, unachohitaji kufanya ni kupiga picha na kuuliza Google Bard.

Je, Google inajumuisha picha katika majibu yake?

Ndiyo, mwishoni mwa mwezi Mei, Bard ilihuishwa ili kujumuisha picha katika majibu yake. Picha hutolewa kutoka Google na kuonyeshwa unapouliza swali ambalo linaweza kujibiwa vyema kwa kujumuisha picha. Kwa mfano niliuliza Bard kuhusu "maeneo mazuri ya kutembelea ukiwa Tanzania" ikanipa majibu ikiambatanisha na picha. Tizama katika picha ya skrini (screenshot) hapa chini:

Picha ya skrini: Venance Gilbert

Je, kuna utata gani kuhusu Google Bard?

Google Bard haikuwa na uzinduzi mzuri baada ya Bard kutoa taarifa zisizo sahihi kuhusu taasisi ya James Webb Space Telescope (JWST).

Wakati wa uzinduzi, Google ilituma onyesho la huduma ya robotisogozi hii ya AI kwenye ukurasa wa twitter ambapo ujumbe kwa njia ya swali ulisomeka, "Ni uvumbuzi gani mpya kutoka kwa James Webb Space Telescope ninaweza kumwambia mtoto wangu wa miaka 9?" Bard alijibu: "JWST ilichukua picha za kwanza kabisa za sayari nje ya mfumo wetu wa jua." Watu waligundua haraka kuwa jibu hilo halikuwa sahihi.

"Hii inaangazia umuhimu wa mchakato mkali wa majaribio, jambo ambalo tunaanza wiki hii na programu yetu ya Mjaribu Anayeaminika," msemaji wa Google alipozungumza na ZDNET. Utendaji halisi wa robotisogozi hii pia ulisababisha maoni mengi hasi.

Katika tajriba ya ZDNET ambayo ni tovuti maarufu ya habari za teknolojia, Bard ilishindwa kujibu maswali ya kawaida tu, ilikuwa na muda mrefu zaidi wa kusubiri kuliko kawaida, haikujumuisha vyanzo kiotomatiki ikilinganishwa na washindani wake ambao walionekana kuwa mahiri zaidi. Mkurugenzi Mkuu Mtendaji wa Google, Sundar Pichai aliiita Bard "a souped-up civic" akiwa na maana robotisogozi iliyoboreshwa zaidi ikilinganishwa na ChatGPT na Bing Chat.

Kabla ya Bard kutambulishwa, LaMDA ya Google ilishutumiwa pia. Kwa mfano Tiernan Ray mwandishi wa ZDNET aliripoti, muda mfupi baada ya kuchapishwa kwa LaMDA, mhandisi wa zamani wa Google, Blake Lemoine alitoa waraka ambamo alishiriki kwamba LaMDA inaweza kuwa "inazo hisia" kama binadamu. Mzozo huu ulififia baada ya Google kukana maelezo hayo na kumpa likizo Lemoine. Baadaye aliondolewa kazini.

Kubadilisha kwa Google kutoka LaMDA hadi PaLM 2 kunapaswa kusaidia kupunguza maswala mengi yenye utata katika robotisogozi ya Bard.

Kwa nini Google iliamua kuzindua Google Bard?

Hebu turudi hadi mwishoni mwa Novemba 30, 2022 wakati ChatGPT ilipozinduliwa. Chini ya wiki moja baada ya kuzinduliwa ChatGPT ilipata watumiaji zaidi ya milioni moja. Kwa mujibu uchanganuzi wa benki ya Uswizi ya UBS, ChatGPT ikawa ni programu (app) inayokua kwa kasi zaidi kwa wakati wote. Makampuni mengine ya teknolojia ikiwa ni pamoja na Google, yaliona mafanikio haya na yalitaka kufikia hatua kama hiyo.

Katika wiki hiyo hiyo ambayo Google ilizindua Bard mnamo Februari, 2023, Microsoft ilizindua Bing mpya iliyoboreshwa ya AI, ambayo inaendeshwa na OpenAI LLM ya teknolojia madhubuti (next generation) iliyoundwa mahususi kwa utafutaji (search).

Je, Google ina huduma gani nyingine za Akili Bandia?

Google imetengeneza huduma zingine za AI ambazo bado hazijatambulishwa kwa umma. Kampuni kubwa ya kiteknolojia kwa kawaida huwekeza sana inapokuja kwa bidhaa za AI na haizitoi hadi itakapojidhihirishia katika utendaji wa bidhaa husika.

Kwa mfano, Google imeunda jenereta ya picha ya AI, Imagen, ambayo inaweza kuwa mbadala bora dhidi ya DALL-E ya OpenAI. Google pia ina program ya muziki ya AI, MusicLM, ambayo Google inasema haina mpango wa kuitambulisha kwa sasa.

Katika makala ya hivi karibuni kuhusu MusicLM, Google ilitambua hatari ambayo aina hizi za mifumo ya lugha inaweza kusababisha matumizi mabaya ya maudhui ya ubunifu na upendeleo uliopo katika mafunzo ambao unaweza kuathiri tamaduni ambazo hazijawakilishwa sana katika mafunzo, pamoja na hofu juu ya matumizi ya kitamaduni.

Gemini ni nini?

Katika mkutano wa Google I/O 2023, kampuni ilitangaza Gemini, mfumo mkubwa wa lugha uliyoundwa na Google DeepMind. Wakati wa Google I/O, kampuni iliripoti kuwa Gemini iliyoindwa kwa mfumo wa LLM ilikuwa bado katika hatua zake za awali za utengenezwaji.

Hata hivyo, inasemekana kuwa Google inakaribia kuzindua Gemini, ambayo itazidi PaLM 2 katika utendaji na uwezo wake na kuifanya iwe sawa na GPT-4, mfumo wa lugha wa Open AI ambao ni wa juu zaidi.

Maabara ya Google (Google Lab) ni nini? 

Maabara ya Google ni jukwaa ambapo unaweza kujaribu mawazo ya awali ya Google kwa vipengele na bidhaa. Jukwaa kwa sasa linajumuisha programu ya muziki ya AI ya Google MusicLM, kipengele cha Ujumbe kinachoendeshwa na AI kinachojulikana kama Magic Compose, Utafutaji wa Google unaoendeshwa na AI (AI-powered Google Search) na mengine zaidi. Mtu yeyote anaweza kujiunga na jukwaa hili. Unachotakiwa kufanya ni kujiunga na orodha ya watu wanaosubiri (waitlist) au ubofye "Get Started" kwenye tovuti ya Maabara ya Google.

MAKALA HII IMEANDIKWA NA SABRINA ORTIZ KATIKA TOVUTI YA ZDNET NA KUSIMULIWA KWA KISWAHILI NA VENANCE GILBERT.

Read More

NExT-GPT: MFUMO WA LUGHA WA AKILI BANDIA UNAOKUPA MAJIBU KWA MAANDISHI, PICHA, SAUTI NA PICHA MJONGEO

Picha hii imetengenezwa kwa Akili Bandia na Decrypt.

Katika uwanda mpana wa teknolojia unaotawaliwa na makampuni makubwa kama OpenAI na Google, NExT-GPT ambao ni mfumo huria wa lugha pana ya Akili Bandia (AI) [Large Language M odel (LLM)] unaweza kuwa na kile kinachohitajika ili kushindana na miamba hii miwili katika teknolojia.

ChatGPT imeusisimua ulimwengu kwa uwezo wake wa kuelewa maswali katika lugha asilia na kutoa majibu kama ya binadamu. Lakini wakati Akili Bandia inaendelea kusonga mbele kwa kasi ya umeme, watu wametaka kuwepo na maendeleo zaidi. Zama za maandishi pekee zimekwisha sasa mifumo ya lugha ya Akili Bandia imeanza kuwa mingi kuleta ushindani.

NExT-GPT imetengenezwa kwa ushirikiano kati ya Chuo Kikuu cha taifa cha Singapore (NUS) na Chuo Kikuu cha Tsinghua. Inaweza kuchakata na kutoa majibu kwa kuchanganya maandishi, picha, sauti na picha mjongeo (video). Hii inaruhusu majibizano ya asili zaidi kuliko miundo ya maandishi pekee kama ilivyo kwenye ChatGPT.

Timu iliyoiunda inabainisha NExT-GPT kama mfumo wa "yoyote-kwa-yoyote" (any-to-any system) kumaanisha kuwa inaweza kukubali maswali kwa njia yoyote kati ya picha, sauti, maandishi na video na kutoa majibu kwa namna inayofaa. Tazama video hapa chini:

Maendeleo ya teknolojia yanatokea kwa haraka. Kama muundo wa chanzo huria (open source), NExT-GPT inaweza kuboreshwa na watumiaji ili kukidhi mahitaji yao mahususi. Hii inaweza kupelekea maboresho makubwa zaidi ya mfumo wa awali, kama yaliyotokea katika chanzo huria cha Stable Diffusion na toleo lake la awali. Uhuru wa kuboresha kifaa hiki huwaruhusu wagunduzi kukiboresha kwa ufanisi zaidi.

Kwa hivyo NExT-GPT inafanyaje kazi?

Kama ilivyoelezwa katika matokeo ya utafiti, mfumo huu una miundo tofauti ya kutafsiri maingizo kama vile picha na sauti katika maandishi ambapo muundo wa lugha msingi unaweza kuchakata. Yani unaweza kuweka picha na kuuliza kuhusu picha hiyo na mfumo ukakupa majibu. Mathalani, unaweza kuweka picha yako katika mfumo na kuuliza kuhusu picha hiyo na mfumo ukakujibu.

Watafiti walianzisha mbinu inayoitwa "utaratibu wa kubadili maagizo" (modality-switching instruction tuning) kuboresha uwezo wa kuchanganua, hii namna ambayo mfumo unachakata aina tofauti za maingizo kama muundo mmoja madhubuti. Uboreshaji huu unaifanya NExT-GPT kubadili kwa urahisi namna ya kuchakata taarifa anazotafuta mtumiaji wakati wa mazungumzo.

Ili kushughulikia ingizo linatafutwa NExT-GPT hutumia tokeni za kipekee kama vile kwa picha, kwa sauti na kwa video. Kila aina ya ingizo hubadilishwa kuwa upachikaji ambao muundo wa lugha unauelewa. Kisha muundo wa lugha unaweza kutoa majibu ya maandishi pamoja na ishara maalum za kuanzisha utoaji wa majibu katika mbinu nyingine.

Mfumo wa kutoa majibu kwa nyia ya video huelekeza video kutolewa. Utumiaji wa mfumo wa tokeni zilizolengwa kwa kila muundo wa ingizo na utoaji huruhusu ubadilishaji wowote.

Muundo wa lugha kisha hutoa tokeni maalum ili kuashiria wakati matokeo yasiyo ya maandishi kama vile picha yanapaswa kuzalishwa. Ving'amuzi tofauti huunda matokeo kwa namna tofauti: Stable Diffusion kama  kifaa cha kutengeneza picha, AudioLDM kama kifaa cha kutengeneza sauti, na Zeroscope kama kitengeneza video. Pia hutumia Vicuna kama LLM msingi na ImageBind kutafsiri kinachotafutwa.

Kimsingi NExT-GPT ni mfumo wa lugha unaounganisha uwezo wa mifumo tofauti ya Akili Bandia ili kuwa kuwa na mfumo moja wa lugha wenye kila kitu (all-in-one super AI). Badala ya kutumia mfumo wa picha pekee, video pekee ama maandishi pekee mtumiaji atatumia NExT-GPT kukamilisha utafutaji wake iwe kwa picha, maandishi, sauti ama picha mjongeo (video)

NExT-GPT inafanikisha urahisishaji huu wa "yoyote-kwa-yoyote" huku ikifunza1% tu ya vigezo vya jumla vya utafutaji (searching). Vigezo vingine vya utafutaji havibadiliki (frozen parameters). Mfumo huu umepata sifa kutoka kwa watafiti kwa namna ulivyofunzwa.

Tovuti ya majaribio imeanzishwa ili kuruhusu watu kufanya majaribio ya NExT-GPT lakini bado majaribio yanapatikana kwa nyakati tofauti. Kuifikia tovuti hiyo bofya hapa 👉🏿 NExT-GPT DEMO SITE.

Huku makampuni makubwa ya kiteknolojia kama Google na OpenAI wakizindua mifumo yao ya aina hii, NExT-GPT inakua ni mfumo huria mbadala kwa wagunduzi kuuendeleza. Mifumo hii yenye kufanya mambo yote ni muhimu kwa mwingiliano na watumiaji. Na kwa kutumia NExT-GPT kutengeneza mfumo mwingine wa namna hii, watafiti wanatoa chachu kwa jamii kuiendeleza Akili Bandia kufikia hatua bora zaidi. 

Makala hii imeandikwa na Jose Antonio Lanz kwenye Decrypt na kusimuliwa kwa Kiswahili na Venance Gilbert.

Septemba 28, 2023.

Read More

GOOGLE INAADHIMISHA MIAKA 25

Ni miaka 25 tangu kuzaliwa kwa Google. Kwa kusema hivi namaanisha Google Inc. ambayo kwa sasa inafahamika kama Google LLC.

Google ilianzishwa Septemba 4, 1998, lakini imekua ikisherekea kumbukumbu ya kuanzishwa kwake tarehe tofauti tofauti hadi Septemba 27 mwaka 2005 ilipoanza kusherekea katika siku hii.

Miaka 25 ya Google imekua ya muhimu sana katika maisha yetu ya kila siku hapa duniani kutokana na kuwepo makampuni mama amabyo yanashirikiana Google kuhakikisha huduma za mtandao zinakuwa sehemu ya kurahisisha maisha ya kila siku katika nyanja tofauti tofauti.

Google pia imeunda Doodle maalum kwa ajili ya siku yake ya kuzaliwa. Doodle ni ile picha ambayo huwa unaiona pale juu kabisa ukiwa utafuta kitu kwa kutumia Google Search. Tazama kwenye picha hapa chini.

Aida, imeonesha mabadiliko ya muda ya nembo ya kawaida ya Google ambayo mtambo wa kutafuta, mabadiliko hayo hufanywa kwa likizo, matukio mbalimbali kama kumbukizi ya siku ya uhuru wa nchi fulani mathalani Tanzania, au kuwaenzi watu mashuhuri katika siku zao za kuzaliwa.

Google Doodle ya Kwanza

Google Doodle ya kwanza ilikuja muda mfupi baada ya Google kuanzishwa. Ilikuwa rahisi, ikiwa na kiashiria cha mtu akiwa na fimbo juu ya nembo ya injini ya utafutaji mwaka 1998 wakati waanzilishi-wenza Larry Page na Sergey Brin walipochukua mapumziko kuhudhuria tamasha la Burning Man.

Tangu wakati huo,kumekuwa na zaidi ya Google Doodles 5,000 za kipekee zilizoundwa, kutoka Siku ya Wapendanao, kumbukumbu za kuenzi siku za kuzaliwa watu maarufu, maadhimisho ya siku za uhuru na mengine mengi. Timu ya wahandisi na wachoraji, wanaoitwa doodlers, wanawajibika kwa Google Doodles mbalimbali unaziona katika tovuti ya Google kila siku.

Doodle Maalumu ya kumbukumbu ya miaka 25 ya Google.

Katika kumbukumbu hii ya miaka 25 Google wameandika haya katika Doodle Maalum ya kumbukumbu ya miaka 25:

"Doodle ya leo inaadhimisha mwaka wa 25 wa Google. Ingawa hapa Google tunalenga siku zijazo, siku za kuzaliwa pia zinaweza kuwa wakati wa kutafakari. Wacha tutembee kwenye njia ya kumbukumbu ili tujifunze jinsi tulivyozaliwa miaka 25 iliyopita.

Kwa hatma au bahati nzuri, wanafunzi wa udaktari Sergey Brin na Larry Page walikutana katika programu ya sayansi ya kompyuta ya Chuo Kikuu cha Stanford mwishoni mwa miaka ya 1990. Wawili hawa wakafahamu kwamba wote walikua na maono sawa: "kufanya Wavuti ya Ulimwenguni kuwa mahali pa kufikiwa zaidi".

Wawili hao walifanya kazi bila kuchoka kutoka kwenye vyumba vyao vya kulala ili kutengeneza mfano wa injini bora ya utafutaji (search engine) Walipofanya maendeleo ya maana kwenye mradi huo, walihamishia operesheni hiyo hadi ofisi ya kwanza ya Google katika gereji iliyokodishwa.

Septemba 27, 1998, Google Inc. ilizaliwa rasmi. Mengi yamebadilika tangu 1998 ikiwa ni pamoja na nembo yetu kama inavyoonekana katika Doodle ya leo lakini dhamira imesalia ile ile: "kupanga taarifa za ulimwengu na kuifanya ipatikane na manufaa kwa wote". Mabilioni ya watu kutoka ulimwenguni kote hutumia Google kutafuta, kuunganisha, kufanya kazi, kucheza na mengi zaidi.

Asante kwa kuendelea kukua nasi katika kipindi cha miaka 25 iliyopita. Hatuwezi kusubiri kuona siku zijazo tukikua pamoja".

Read More