SHAIRI: HEKO LIBERIA

Picha kwa hisani ya Freepik

Shairi hili linakuja kufuatia kutangazwa kwa matokeo ya Uchaguzi Mkuu uliofanyika mwaka huu nchini Liberia. Katika hali isiyo ya kawaida George Weah aliyekuwa akitetea nafasi yake alikubali kusindwa na mpinzani wake Joseph Boakai katika Uchaguzi huo pasipo mvutano na migogoro kama ilivyozoeleka katika mataifa mengi ya bara hili. Kama mshairi niliwiwa kuandika ili kupongeza kitendo hiki cha uungwana kukubali kukabidhi madaraka pasipo mvutano ambao mara nyingi hupelekea umwagaji damu. Karibu katika shairi letu kwa lugha adhimu ya Kiswahili.

Shairi: Heko Liberia

Mtunzi: Venance Gilbert Mpate

Mwaka: 19 Novemba 2023

HEKO LIBERIA

Heko Liberia naisifu yenu demokrasia,

Wenu ukomavu yote Afrika imeshuhudia,

Tupeni maarifa darasani tupate kujifunzia,

Afrika matokeo mshindani hawezi kuridhia,

Uchaguzi mtawala hakubali kupoteza felia,

Ninyi metuonesha mtawala aweza kuwa felia,

Mpinzani akashika dola imani ikaendelea,

Heko Liberia naisifu yenu demokrasia.

Mtawala akubali mwenyewe kupoteza,

Dola pembeni madarakani kumbakiza,

Tume uchaguzi naipongeza kujitakatifuza,

Afrika demokrasia miguu yajikomaza,

Kwingine tuanze maarifa kupenyeza,

Yeyote uchaguzini aweza kupoteza,

Hakika demokrasia haitakuwa ajuza,

Heko Liberia naisifu yenu demokrasia.

Afrika ikome migogoro uchaguzini,

Pumzi tulonayo watawala iheshimuni,

Vita uchaguzini visalie historiani,

Itamalaki demokrasia kote barani,

Furahani tuishi mwetu majumbani,

Yafaa nini kuwemo migogoroni?

Afrika Afrika tuishi demokrasiani,

Heko Liberia naisifu yenu demokrasia.

Kama una maoni kuhusu shairi hili usisite kuandika hapa chini ama kuniandikia katika barua pepe yangu: venancegilbert@gmail.com

Read More

TANGAZO LA AJIRA 289 ZA WATUMISHI KADA ZA AFYA KUTOKA WIZARA YA AFYA

Wizara ya Afya kupitia Kibali cha Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma na Utawala Bora chenye Kumb. Na. FA.97/128/01/” B”/75 cha tarehe 04 Mei, 2023 na Kumb. Na FA.97/128/01”B”/78 cha tarehe 09 Agosti, 2023; Inatangaza nafasi za kazi 289 za Kada za Afya.

Muda wa kutuma maombi haya ni ndani ya wiki mbili tangu tarehe ya kutoka kwa Tangazo hili.

Maombi yote yawasilishwe kupitia mfumo wa ajira wa Wizara unaopatika kupitia tovuti ajira.moh.go.tz.

Waombaji wote mnakumbushwa kuwa makini mnapowasilisha maombi kuhakikisha umejaza vizuri vipengele vyote vinavyotakiwa kwenye mfumo ikiwa ni pamoja na kuambatisha nyaraka zote zinazohitajika.

Unaweza kutazama tangazo hilo kwa kubofya HAPA ama kwa kulidownload moja kwa moja kwa kubofya HAPA ama kwa kusoma hapa chini nafasi zilizotangazwa:

1. Daktari wa Meno Daraja la II – TGHS E (NAFASI 3)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne/Sita/Stashahada, wenye

Shahada ya Udaktari/Udaktari wa Meno kutoka Vyuo Vikuu/Vyuo

vinavyotambuliwa na Serikali waliomaliza mafunzo ya kazi“Internship” ya muda

usiopungua miezi kumi na miwili na kupata usajili kutoka Baraza la Madaktari

Tanganyika (Medical Council of Tanganyika).

Kazi na majukumu:

i. Kufanya kazi zote za matibabu hospitalini zinazohusiana na magonjwa ya

kinywa na meno.

ii. Kushiriki katika kutengeneza na kusimamia utekelezaji wa Sera ya Serikali

juu ya afya ya kinywa na meno.

iii. Kusimamia utekelezaji wa mipango ya kitaifa inayohusu afya ya kinywa na

meno.

iv. Kutayarisha elimu ya kujiendeleza ya watumishi wa afya ya kinywa na

meno.

v. Kuchunguza, kufuatilia na kuzuia milipuko ya magonjwa .

vi. Kubuni na kutayarisha mikakati ya kuinua ubora wa huduma ya fani yake.

vii. Kuandaa upatikanaji wa vifaa na mahitaji mengine ya tiba ya meno katika

ngazi ya taifa.

viii. Kushauri wizara kuhusu uendeshaji wa shughuli za afya ya kinywa na

meno nchini.

ix. Kubuni, kusimamia na kuendesha utafiti katika maeneo mbalimbali ya afya.

x. Kufundisha wanafunzi katika vyuo vya afya vilivyo katika eneo lake la kazi.

2 Afisa Mteknolojia Daraja la II TGHS E – (NAFASI 7)

Afisa Mteknolojia - Daraja la II - Viungo Bandia – (Nafasi 5)

Afisa Mteknolojia - Daraja la II - Radiografia – (Nafasi 2)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa wenye Shahada ya Sayansi kutoka chuo kinachotambuliwa na

Serikali na kusajiliwa na Mabaraza ya Taaluma husika.

Kazi na majukumu:

Afisa Mteknolojia Daraja la II - Viungo Bandia

i. Kusimamia kliniki ya wanaohitaji viungo bandia

ii. Kukagua mlemavu ili kuelewa matatizo yatakayohitaji viungo bandia

iii. Kupanga taratibu za uundaji sahihi wa viungo bandia.

iv. Kuchukua vipimo vinavyohusika na utengenezaji viungo bandia.

v. Kutengeneza Viungo bandia kutokana na ulemavu uliothibitika

vi. Kumvalisha mlemavu viungo bandia na kufanya marekebisho ya

lazima inapobidi

vii. Kuwafundisha walio chini yake.

viii. Kufundisha wanafunzi katika vyuo vya viungo bandia

ix. Kutoa ushauri nasaha kwa wanohitaji viungo bandia

x. Kusimamia shughuli zote zinazohusu ubunifu, utengenezaji, uangalizi

na utunzaji wa malighafi ya vitimwendo.

xi. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake

Kazi na majukumu:

Afisa Mteknolijia - Daraja la II - Radiografia

i. Kufanya vipimo vya aina mbalimbali vya radiolojia.

ii. Kutunza mitambo na vifaa vya Radiolojia katika eneo lake

 la kazi. 

iii. Kuhakikisha ubora wa picha za X-Ray.

iv. iv. Kutunza picha za wagonjwa hadi majibu yanapowafikia madaktari

waliowatuma wagonjwa

v. Kusimamia watumishi walio chini yake

vi. Kuandaa vifaa vya tiba/uchunguzi na kusimamia utakasaji vifaa

vii. katika eneo lake la kazi (sterilization)

viii. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

ix. zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake

3 Mteknolojia Daraja la II – TGHS B (NAFASI 28)

i. Mteknolojia Daraja II –Viungo Bandia (Nafasi 11)

ii. Mteknolojia Daraja II – Macho (Nafasi 15)

iii. Mteknolojia Daraja II – Radiolojia (Nafasi 2)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa wahitimu wa kidato cha nne/sita wenye Stashahada katika fani ya

Uteknolojia Viungo Bandia ya muda wa miaka mitatu kutoka Chuo

kinachotambuliwa na Serikali na ambao wamesajiliwa na Baraza la Kitaaluma.

Kazi na majukumu:

Mteknolojia Daraja II –Viungo Bandia

i. Kutoa ushauri katika kliniki ya viungo bandia

ii. Kutunza takwimu za walemavu

iii. Kubuni vifaa vitakavyotumika kwa mlemavu (Prosthesis/Orthosis).

iv. Kufanya marekebisho/matengenezo ya vifaa vya walemavu

(Prosthesis/Orthosis)

v. Kukagua mlemavu ili kuelewa aina ya kiungo bandia kinachohitajika.

vi. Kupanga taratibu za uundaji sahihi wa viungo bandia.

vii. Kuchukuwa vipimo (cast) vinavyohusika na utengeneji viungo bandia

viii. Kutengeneza Viungo bandia kutokana na ulemavu uliyothibitika

(Prosthesis/Orthosis)

ix. Kumvalisha mlemavu viungo bandia na kufanya marekebisho ya

lazima inapobidi (Prosthesis/Orthosis)

x. Kumfundisha mlemavu matumizi na usafi wa viungo bandia

(osthesis/Orthosis)

xi. Kupanga kazi na kuwafundisha walio chini yake.

xii. Kutoa ushauri kuhusu matumizi bora ya viatu.

xiii. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake

4. Mteknolojia Daraja II – Macho

i. Kufanya uchunguzi wa upeo wa kuona na kutibu

ii. Kurufaa wagonjwa kwenye ngazi za juu, zinazohitaji utaalamu zaidi

iii. Kutoa ushauri nasaha

iv. Kutunza na kurekebisha uharibifu wa vifaa vya macho

v. Kutengeneza miwani na kurekebisha miwani aina zote

vi. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake.

 

Mteknolojia Daraja II – Radiolojia

(i) Kuwapima wagonjwa wanaolekezwa kwenye eneo lake la kazi

(ii) Kutunza mitambo na vifaa vya Radiolojia katika eneo lake la

kazi

(iii) Kukagua picha za X-Ray zilizopimwa kwa ubora na

kutosheleza (diagnostic quality)

(iv) Kutunza picha za wagonjwa hadi majibu yanapowafikia

madaktari waliowatuma wagonjwa

(v) Kusimamia watumishi walio chini yake

(vi) Kutoa Ushauri kuhusu masuala ya na kazi za Radiolojia na

Mionzi katika eneo lake la kazi.

(vii) Kuandaa vifaa vya tiba/uchunguzi na kusimamia utakasaji vifaa

katika eneo lake la kazi (sterilization)

(viii) Kutoa mafunzo ya awali kwa watumishi wanaopangiwa kazi

katika eneo lake la kazi.

(ix) Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake

4 Afisa Lishe Daraja – TGS D (NAFASI 10)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa wenye Shahada ya kwanza ya lishe, Sayansi Kimu na Lishe, au

Sayansi ya Chakula na teknolojia ya Chakula (BSc - Nutrition, Home

Economics and Nutrition, Food Science and Technology, Food Science) au

Stashahada ya Juu ya Lishe (Higher Diploma in Nutrition) kutoka Chuo cha

elimu ya Juu kinachotambuliwa na Serikali.

Kazi na Majukumu

i. Kukusanya taarifa na takwimu za lishe kutoka kwa wadau na

makundi mbalimbali na kutoa ushauri kuhusu lishe bora katika 5

ngazi ya wilaya

ii. Kuchambua takwimu za lishe na kuandaa taarifa ya watoto na

makundi mengine yenye lishe duni.

iii. Kushiriki katika kuandaa mipango na bajeti ya lishe katika ngazi

ya wilaya

iv. Kutoa taarifa za mara kwa mara za hali ya lishe katika ngazi ya

wilaya

(i) Kusimamia kazi za lishe katika wilaya.

v. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake

5 Msaidizi wa Afya – TGHOS A (NAFASI 174)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa wahitimu wa Kidato cha Nne waliofuzu mafunzo ya mwaka mmoja

katika fani ya Afya, Afya Ngazi ya Jamii (NTA level 4) au mafunzo yoyote

yanayofanana na hayo kutoka Vyuo vya Afya vinavyotambuliwa na Serikali.

Kazi na Majukumu

i. Kufanya usafi wa vifaa vya kazi, maeneo ya kutolea huduma za afya

pamoja na mazingira yanayozunguka kituo.

ii. Kusaidia mgonjwa asiyejiweza kwa mfano, kumlisha, kwenda haja, usafi

wa mwili, nk.

iii. Kukusanya nguo chafu na kuzipeleka kufuliwa (Laundry).

iv. Kupeleka sampuli za mgonjwa kwa ajili ya vipimo vya maabara na

kufuatilia majibu.

v. Kuwasafirisha wagonjwa kati ya ldara moja na nyingine ndani ya kituo cha

kutolea huduma za afya.

vi. Kutunza vifaa vya usafi.

vii. Kupokea, kupeleka chumba cha kuhifadhi, kuosha na kutunza maiti.

viii. Kufanya shughuli nyingine atakazopangiwa na kiongozi wake wa kazi.

ix. Kuelimisha jamii juu ya umuhimu wa usafi wa mazingira na mwili ili

kujikinga na milipuko ya magonjwa.

x. Kufanya shughuli nyingine atakazopangiwa na kiongozi wake wa kazi.

6 Muuguzi II – TGHS A (NAFASI 20)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye cheti cha

Uuguzi cha miaka miwili kutoka katika Chuo kinachotambuliwa na Serikali na

kuandikishwa (Enrolled) na Baraza la Wauguzi na Wakunga Tanzania.

Kazi na Majukumu

i. Kufanya kazi za kiuguzi za kuhudumia wateja katika jamii, hospitali na

sehemu zote zinapotolewa huduma za afya.

ii. Kusimamia na kuratibu kazi zote za wahudumu wa afya katika sehemu

yake ya kazi.

iii. Kukusanya takwimu na kutayarisha taarifa za utendaji wake wa

kazi.

iv. Kutoa huduma kwa wagonjwa majumbani.

v. Kutoa ushauri nasaha.

vi. Kutoa huduma za kinga na uzazi wa mpango.

vii. Kutoa huduma za uzazi na afya ya mtoto.

viii. Kuelimisha wagonjwa na jamii kuhusu matatizo yao ya kiafya.

ix. Kufuatilia utunzaji wa vitendea kazi katika maeneo yake ya kazi.

x. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi

zinazohusiana na elimu, uzoefu na ujuzi wake.

7 Afisa Fiziotherapia Daraja la II -TGHS C (NAFASI 9)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne/Sita/Stashahada, wenye

Shahada ya Fiziotherapia (BSc in Physiotherapy) kutoka Vyuo Vikuu

vinavyotambuliwa na Serikali waliomaliza “Internship” na kupata usajili

(Full Registration) kutoka Baraza la Madaktari Tanganyika (Medical

Council of Tanganyika).

Kazi na Majukumu

i. Kufanya kazi zote za Mfiziotherapia hospitalini zinazohusiana na

magonjwa mbalimbali yakiwemo magonjwa ya watoto, wazee, na wote

waliolazwa.

ii. Kuchunguza mgonjwa, kupanga matibabu kulingana na tatizo la

mgonjwa na kufuatilia hali ya mgonjwa husika.

iii. Kutoa ushauri wa tiba na rufaa ya mgonjwa kwa kada nyingine za afya

kulingana na tatizo la mgonjwa.

iv. Kutoa na kusimamia elimu ya Fiziotherapia, Utengamao na tiba na

kuboresha afya ya mwili na viungo katika Wilaya na Mikoa au eneo lake la

kazi.

v. Kutoa ushauri nasaha wa utengamao kwa wagonjwa katika jamii (CBR).

vi. Kutunza takwimu za wagonjwa wa Fiziotherapia na watu wenye ulemavu

na kuzitumia kama inavyoelekezwa katika misingi ya MTUHA.

vii. Kutathimini huduma za Fiziotherapia na Utengamao katika eneo lake la

kazi.

viii. Kusimamia na kuelekeza watumishi walio chini yake.

ix. Kuandaa mipango na makisio ya bajeti ya huduma za Fiziotherapia katika

eneo lake la kazi.

8 Tabibu Meno Daraja la II – TGHS B (NAFASI 2)

7

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye Stashahada

ya Tabibu Meno ya muda wa miaka mitatu kutoka Chuo kinachotambuliwa

na Serikali.

Kazi na Majukumu

i. Kutambua na kutibu magonjwa ya kawaida.

ii. Kusimamia utendaji wa watumishi walio chini yake na kufanya upasuaji

mdogo.

iii. Kushiriki katika kupanga na kutekeleza Huduma za Afya Msingi.

iv. Kushauri na kuhamasisha wananchi kuchangia huduma za Afya za Mfuko

wa Afya ya Jamii.

v. Kuweka kumbukumbu za vifaa na zana za kutolea huduma.

vi. Kuweka kumbukumbu, kuandaa na kutoa taarifa za utekelezaji.

vii. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi.

9 Tabibu Daraja la II – TGHS B (Nafasi 23)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye Stashahada

ya Utabibu ya muda wa miaka mitatu kutoka Chuo kinachotambuliwa na

Serikali na ambao wamesajiliwa na Baraza la Kitaaluma.

Kazi na Majukumu

viii. Kutambua na kutibu magonjwa ya kawaida.

ix. Kusimamia utendaji wa watumishi walio chini yake na kufanya upasuaji

mdogo.

x. Kushiriki katika kupanga na kutekeleza Huduma za Afya Msingi.

xi. Kushauri na kuhamasisha wananchi kuchangia huduma za Afya za Mfuko

wa Afya ya Jamii.

xii. Kuweka kumbukumbu za vifaa na zana za kutolea huduma.

xiii. Kuweka kumbukumbu, kuandaa na kutoa taarifa za utekelezaji.

xiv. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi.

10 Katibu wa Afya Daraja la II – TGHS C (NAFASI 2)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye Shahada ya

Uongozi wa Huduma za Afya (Health Services Administration) kutoka Chuo

Kikuu kinachotambuliwa na Serikali.

Kazi na Majukumu

i. Kutoa ushauri wa kiutawala na uendeshaji katika masuala ya kila siku

kuhusu utekelezaji wa shughuli za afya kwa viongozi na wadau mbalimbali.

ii. Kusimamia rasilimali na nyenzo za kuendeshea huduma za afya.

iii. Kuratibu utayarishaji wa mipango ya afya katika sehemu yake ya kazi.

iv. Kuratibu maandalizi ya makisio ya fedha ya shughuli zinazohusiana na

afya.

v. Kutayarisha taarifa za shughuli za uendeshaji na utekelezaji wa mwezi,

robo mwaka na mwaka mzima.

vi. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi.

11 Daktari Msaidizi Daraja la II – TGHS C (NAFASI 4)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye Stashahada

ya juu ya Tiba kutoka Chuo kinachotambuliwa na Serikali walio na leseni ya

kufanya kazi kutoka Baraza la Madaktari Tanganyika pamoja na uzoefu wa

kazi kwa muda usiopungua miaka mitatu.

Kazi na Majukumu

i. Kutambua matatizo ya wagonjwa na kutoa huduma za tiba, kinga na

huduma kwa kina mama na watoto.

ii. Kufanya upasuaji wa dharura na wa kawaida.

iii. Kupanga, kutekeleza na kutathmini huduma za afya sehemu za kazi.

iv. Kupanga utekelezaji wa mipango ya kukabili majanga na dharura

mbalimbali.

v. Kufanya utafiti katika maeneo mbalimbali ya afya ili kuboresha utoaji wa

huduma.

vi. Kufanya kazi nyingine atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi.

12 Mteknolojia Msaidizi Daraja la II - Maabara – TGHS A (NAFASI 7)

SIFA ZA MWOMBAJI

Kuajiriwa waliohitimu na kufaulu Kidato cha Nne au Sita wenye cheti katika

fani ya Maabara kutoka Chuo kinachotambuliwa na Serikali na ambao

wamesajiliwa na Baraza la kitaaluma.

Kazi na Majukumu

i. Kuandaa vitendanishi (reagents) vya kufanyia vipimo vya maabara.

ii. Kufanya kazi za awali sampuli zinazotolewa maabara.

iii. Kukusanya damu kutoka kwa wagonjwa na watu wanaojitolea.

iv. Kurekodi matokeo ya vipimo kwenye regista.

v. Kutayarisha vifaa vya kazi.

vi. Kuhifadhi kwa mujibu wa taratibu sampuli zote zinazohitaji kuhifadhiwa

baada ya uchunguzi.

vii. Kufanya kazi nyinge atakazopangiwa na mkuu wake wa kazi.

A. Maelekezo ya Kuzingatiwa kwa waombaji

i. Waombaji watakaochaguliwa watapangiwa kazi kwenye maeneo yenye

upungufu mkubwa wa wataalam wa Kada za Afya, na hakutakuwa na

kubadilisha kituo pindi watakapopata nafasi hiyo. Maeneo hayo ni kama

ifuatavyo; Hospitali za Rufaa za Mikoa; (1) Kigoma; (2) Katavi; (3) Sumbawanga;

(4) Songwe; (5) Njombe; (6) Ruvuma; (7) Mtwara; (8) Lindi; (9) Simiyu; (10)

Geita; (11) Shinyanga; (12) Tabora; (13) Singida; (14) Manyara; na (15) Mara;

Hospitali za Kanda, Chato na Mtwara, Hospitali ya Magonjwa Ambukizi

Kibong’oto pamoja na Vyuo vya Afya. Hivyo, waombaji wawe tayari kupangiwa

katika maeneo yaliyoainishwa hapo juu.

ii. Waombaji ambao hawatakuwa tayari kwenda kwenye maeneo tajwa hapo juu

inashauriwa kutotuma maombi.

iii. Waliopo masomoni hawaruhusiwi kuomba nafasi hizi za ajira.

iv. Mwombaji atapaswa kuchagua maeneo matatu ambayo angependa kupangiwa

kazi endapo atachaguliwa.

v. Mwombaji mwenye nia ya kwenda kufundisha katika Vyuo vya Afya aainishe

wakati wa kutuma maombi kwenye mfumo pamoja na barua ya maombi.

vi. Nakala za vyeti vyote vithibitishwe na Mahakama au Wakili.

B. Sifa za ujumla kwa Mwombaji:

i. Awe raia wa Tanzania.

ii. Awe na umri usiopungua miaka 18 na usiozidi miaka 45.

iii. Asiwe Mwajiriwa wa Serikali au Mwajiriwa wa Hospitali za Mashirika ya Dini

ambaye mshahara wake unalipwa na Serikali.

iv. Mwombaji aliyewahi kuajiriwa Serikalini na kupata cheki namba, atatakiwa

kuzingatia Utaratibu wa kuomba Kibali cha kurejea katika Utumishi wa Umma na

kuendelea kutumia Cheki Namba baada ya kuacha kazi kama ilivyobainishwa

kwenye Waraka Na. CCB.228/271/01 wa tarehe 7 Agosti, 2012.

v. Mwombaji awe na sifa na weledi kwa Mujibu wa Waraka wa Maendeleo ya

Utumishi Namba. 1 wa mwaka 2009 kuhusu kada zilizo chini ya Wizara ya Afya

kama zilivyoainishwa hapo juu.

C. Maombi yote yaambatishwe na;-

i. Nakala ya cheti cha kuzaliwa.

ii. Nakala ya cheti cha Kidato cha Nne au/na cha Sita au Stashahada kulingana na

Kada ya Mwombaji. Kwa aliyesoma nje ya nchi au mitaala ya nje waambatishe

cheti cha Ithibati kutoka Baraza la Mitihani Tanzania (NECTA).

iii. Nakala ya Vyeti vya Taaluma (Cheti na Transcripts). Aidha, waliosoma vyuo vya

nje ya Nchi, waambatishe cheti cha Ithibati kutoka TCU.

iv. Wasifu (C.V).

v. Nakala ya cheti cha Usajili na Leseni hai ya taaluma husika (Full Registration &

Valid Licence).

vi. Nakala ya cheti cha Mafunzo kwa Vitendo (Internship)

vii. Picha ndogo (passport size) moja na iwekwe kwenye mfumo.

viii. Nakala ya kitambulisho cha uraia (NIDA)/Namba ya Utambulisho ya NIDA.

ix. Iwapo majina yako yanatofautiana katika vyeti vyako pamoja na cheti cha

kuzaliwa na NIDA hakikisha unawasilisha kiapo cha majina (Deed Pool) kutoka

kwa Msajili wa Viapo na kusajiliwa na Msajili wa Hati, Wizara ya Ardhi na

Maendeleo ya Makazi.

D. Namna ya kuwasilisha maombi:

Muda wa kutuma maombi haya ni ndani ya wiki mbili tangu tarehe ya kutoka kwa

Tangazo hili. Maombi yote yawasilishwe kupitia mfumo wa ajira wa Wizara unaopatika

kupitia tovuti ajira.moh.go.tz.

Waombaji wote mnakumbushwa kuwa makini mnapowasilisha maombi kuhakikisha umejaza vizuri vipengele vyote vinavyotakiwa kwenye mfumo ikiwa ni pamoja na kuambatisha nyaraka zote zinazohitajika.

Imetolewa na:

KATIBU MKUU

WIZARA YA AFYA

S.L.P 743, DODOMA

20/10/2023

Read More

TEKNOLOJIA ZA KALE ZINAZOTUMIKA HADI SASA

U hali gani? Nakukaribisha tena kwa mara nyingine katika blog hii. Leo nakukaribisha hapa tuangalie kuhusu mfululizo wa teknolojia tukijikita zaidi katika teknolojia za kale. Kwa kusema hivi nataka nikukutanishe na vumbuzi 10 za kale ambazo zilibadilisha maisha ya binadamu kwa kiasi kikubwa na bado vumbuzi hizo ni za manufaa hata kwa maisha ya leo. Nakukumbusha tena kwamba huu ni mfululizo wa teknolojia na vumbuzi mbalimbali. Tuanze sasa kuhesabu vumbuzi hizo:

1. Gurudumu

Mabadiliko katika maendeleo ya magurudumu katika vyombo mbalimbali.

Ugunduzi wa gurudumu ni moja ya maendeleo muhimu zaidi ya kiteknolojia katika historia ya mwanadamu. Magurudumu ya awali zaidi hayakutumika kwa usafiri badala yake kama magurudumu ya mfinyanzi yanayoaminika kutumika mara ya kwanza huko Mesopotamia (kwa sasa Iraq) karibu mwaka 3500 KK (Kabla ya Kristo).

Kufikia mwaka 3200 KK, watu wa Mesopotamia walianza kutumia magurudumu kwa magari ya vita na mikokoteni. Magurudumu haya ya kwanza yalikuwa imara na yalitengenezwa kwa mbao.

Kuanzishwa kwa midenge (spoku) katika magurudumu kuuliyafanya yawe mepesi na yenye nguvu, hii ilikuja karibu mwaka 2000 KK.

Matumizi ya magurudumu kwa usafiri yalienea sehemu nyingine za dunia baada ya muda. Hata hivyo, katika baadhi ya maeneo na tamaduni, magurudumu hayakuwa yameenea sana kwa kuwa hayakuwa yakitumika sana kuliko vyombo vingine vya usafiri kama vile sled (usafiri ambao ulitumiwa kwa kuvutwa na wanyama mathalani farasi) katika mazingira ya theluji.

Uvumbuzi wa gurudumu ulileta mapinduzi makubwa katika usafiri, kuwezesha biashara, vita na uhamaji wa binadamu kwa ujumla. Mageuzi ya gurudumu yanafungamana kwa karibu na maendeleo ya ustaarabu wa binadamu, kwani ilichukua jukumu muhimu katika kuunda jamii na uchumi. Inabakia ishara ya ustadi wa mwanadamu na roho ya uvumbuzi.

2. Plau

Jembe la kuvutwa na ng'ombe baada ya mabadiliko kutoka zama za mbao tupu na kuwekwa chuma kwa ajili ya kutifua ardhi.

Ugunduzi wa jembe ulikuwa wakati mwingine muhimu katika historia ya mwanadamu, uliboresha sana tija ya kilimo na kusababisha ukuaji na uendelevu wa ustaarabu.

Vifaa vya kulima vya awali zaidi vilikuwa vijiti na majembe rahisi, yaliyotumika kulima udongo na kuutayarisha kwa kupanda. Baada ya muda, zana hizi zilibadilika na kuwa bora zaidi.

Kufikia mwaka wa 4000 KK hadi 3000 KK katika Mashariki ya Karibu (Near East), majembe ya kwanza ya zamani ambayo yalivutwa na ng'ombe au wanyama wengine wa kukokota yalianza kutumika. Majembe haya yalitengenezwa kwa mbao yakiwa yametengenezwa kwa ncha kali ya kukata kwenye udongo.

Ujio wa Zama za Chuma, ukafanya jembe hizi kuanza kutengenezwa kwa chuma ambazo ziliongeza sana uimara na ufanisi. Mabadiliko haya yalianza katika mwak wa 1200 KK.

Mojawapo ya maendeleo makubwa katika jembe la kilimo yalikuwa ni uundaji wa jembe la ubao wa ukungu (moldboard plow) ambalo sio tu kwamba linakata kwenye udongo bali pia liliku na uwezo kugeuza udongo uliokatwa. Ubunifu huu ambao ulionekana kufikia milenia ya 1 KK uliruhusu kulima kwa kina na kudhibiti magugu kwa ufanisi zaidi.

Dhana ya jembe hili ilienea katika ustaarabu wa kale, kutoka China hadi Ulaya, na kila eneo mara nyingi lilibuni miundo yake ya kipekee kulingana na mahitaji na mazingira yake mahususi.

Uvumbuzi wa jembe hili ulimaanisha kuwa maeneo makubwa yangeweza kulimwa, hivyo kupelekea uzalishaji wa ziada wa chakula. Ziada hii iliruhusu ukuaji wa miji na ukuzaji wa taaluma zisizo za kilimo ambazo zilichochea maendeleo katika sanaa, biashara, na sayansi.

Ugunduzi na mageuzi ya jembe uliweka msingi kwa jamii za kilimo ambazo ustaarabu wetu wa kisasa umeibukia. Ilikuwa muhimu katika kuhamisha ubinadamu kutoka katika maisha ya kuhamahama hadi katika jamii zilizo na makazi.

3. Utengenezaji wa Mavazi (Nguo)

Utengenezaji wa nyuzi maalum za kutengenezea nguo Misri ya kale. Picha kwa hisani ya Egypt Today.

Ugunduzi na utumiaji wa mavazi umeunganishwa na mabadiliko, uhamaji na maendeleo ya kitamaduni ya wanadamu wa kale.

Nguo ya kwanza huenda ilitengenezwa kwa vitu vya asili kama vile ngozi za wanyama, manyoya, majani na nyasi. Hizi zilifunika au kufungwa karibu na mwili kwa ulinzi dhidi ya mazingira ya mwanadamu.

Sababu kuu ya kubuni nguo ilikuwa ni kujikinga dhidi ya baridi. Wakati spishi za mapema za Homo zinahama kutoka Afrika na kwenda mazingira yenye hali ya hewa baridi, kulikuwa na haja ya kujikinga dhidi ya baridi na hivyo kupelekea matumizi ya ngozi za wanyama na manyoya.

Kufahamu muda halisi wa kugunduliwa mavazi ni changamoto kutokana na asili ya nyenzo zinazotumiwa, ambazo ziliharibika kwa muda. Hata hivyo, ushahidi usio wa moja kwa moja, kama vile uchanganuzi wa DNA ya chawa, unapendekeza kwamba nguo zinaweza kuwa zilianza kutumika kama miaka 170,000 (laki moja na elfu sabini) iliyopita.

Utengenezaji wa zana kama vile sindano za mifupa (karibu miaka 30,000 hadi 40,000 iliyopita) unaonyesha mabadiliko kutoka katika uvaaji wa ngozi tu juu ya mwili hadi mavazi yaliyoshonwa. Zana hizi ziliruhusu wanadamu wa kale kuunganisha pamoja ngozi na manyoya ili kuunda mavazi ya kufaa zaidi na yenye kupendeza.

Baada ya muda, mavazi hayakuwa tu ya utendakazi bali pia ishara ya hadhi, utambulisho, na uhusiano wa kitamaduni. Uchaguzi wa nyenzo, muundo, na miundo ilianza kuchukua jukumu muhimu katika mwingiliano wa kijamii na mila.

Maendeleo katika kilimo na ustaarabu wa makazi, vikapelekea kilimo cha pamba na nyuzi asilia kama za pamba na kitani. Hii ilisababisha kusuka na maendeleo ya nguo ambayo ilipanua sana aina mbalimbali za nguo zilizopo.

Uvumbuzi na mabadiliko katika mavazi kulichukua jukumu muhimu katika maisha ya mwanadamu na maendeleo ya kijamii. Ililinda wanadamu wa kale kutokana na mazingira magumu na baadaye ikawa njia ya kujielezea, utambulisho wa kitamaduni na uongozi wa kijamii.

4. Moto

Ugunduzi na ustadi wa matumizi ya moto ni moja ya hatua muhimu zaidi katika maendeleo ya mwanadamu. Ulitoa joto, ulinzi na njia mpya ya kuandaa chakula, hizi ni miongoni chache kati ya faida nyingine.

Wakati kamili ambapo wanadamu wa kale walitumia moto ni mada ya mjadala miongoni mwa watafiti. Ushahidi unaonyesha kwamba Homo Erectus, babu wa wanadamu wa kisasa, huenda alitumia moto miaka milioni 1 hadi millioni 1.5 iliyopita.

Inaaminika kuwa mwingiliano wa awali zaidi na moto huenda ulisababishwa na mioto ya asili iliyosababishwa na radi. Wanadamu wa kale wangeweza kutumia moto huu na kuudumisha badala ya kuwasha kutoka mwanzo.

Uwezo wa kuunda moto upendavyo, badala ya kuwasha tu moto unaotokea kiasili ulikuwa hatua kubwa sana. Haijulikani ni lini ustadi huu uliboreshwa lakini karibu miaka 300,000 hadi 400,000 iliyopita, kuna ushahidi unaopendekeza kwamba Neanderthals na Homo sapiens wa mwanzo walikuwa wakiunda makaa na kupata moto.

Moto uliruhusu wanadamu wa kale kuweka joto katika hali ya hewa ya baridi, kuwezesha uhamaji na kuishi katika mazingira mbalimbali. Moto ulitumika kwa ulinzi hasa kuzuia wanyama wakali na dudu na hivyo kufanya mazingira ya mwanadamu kuwa salama. Ulitumika kupika chakula na hakukufanya tu kiwe kitamu zaidi bali pia kulifanya kiwe rahisi kumeng'enywa na salama zaidi kuliwa. Hii ingeweza kutoa nishati na lishe zaidi, ambayo inaweza kuathiri mabadiliko ya mwanadamu. Huenda moto ulichangia katika mwingiliano wa kijamii kupitia vikundi vilivyokusanyika kuuzunguka kwa ajili ya joto, usalama, na kupika, haya yalipelekea kukuza uhusiano wa jamii. Moto uliwezesha uundaji wa zana fulani, kama vile kuimarisha mikuki ya mbao.

Moto ulijikita sana katika utamaduni wa mwanadamu na kiimani. Tamaduni nyingi za kale ziliheshimu moto, zikiuhusisha na sifa za kimungu na ikawa msingi wa matambiko na hekaya mbalimbali.

Umilisi wa moto ulibadilisha sana safari ya mwanadamu na kuathiri kila kitu kuanzia lishe na mifumo ya uhamaji hadi miundo ya kijamii na imani za kitamaduni.

5. Karatasi

Karatasi zilizotumika zamani.

Ugunduzi wa karatasi uliashiria mabadiliko makubwa katika mawasiliano ya binadamu, utunzaji wa kumbukumbu na uenezaji wa maarifa.

Karatasi kama tunavyoitambua ilivumbuliwa kwa mara ya kwanza nchini China. Aina ya awali kabisa ya karatasi ya kweli inaaminika kuwa iliundwa wakati wa enzi ya utawala wa Han (Han dynasty) mnamo arne ya 2 KK.

Wachina wa kale walitengeneza karatasi kutoka kwa vitambaa, nyavu za kuvulia samaki na katani. Baadaye, waligundua kwamba gome la mkuyu na nyuzi nyingine za mmea zilitoa karatasi yenye ubora wa juu zaidi.

Mbinu ya kitamaduni ya Kichina ilihusisha kuloweka nyuzinyuzi za mmea, kuzipiga hadi kuwa massa na kisha kueneza mchanganyiko huo kwenye uso uliofumwa. Maji yalitolewa na safu iliyobaki ya nyuzi zilizounganishwa ilikaushwa ili kuunda karatasi.

Ujuzi wa kutengeneza karatasi ulienea hadi Asia ya Kati na Mashariki ya Kati, ikiwezekana kupitia Barabara ya Hariri. Waarabu waliboresha mchakato wa kutengeneza karatasi katika karne ya 8 na kuitambulisha Uhispania katika karne ya 10. Kutoka Uhispania, mbinu hiyo ilienea kote Ulaya wakati wa Zama za Kati (Middle Ages).

Katika mawasiliano, karatasi ilikuwa nyenzo inayoweza kupatikana kwa urahisi na bora zaidi ya kuandika kuliko nyenzo za awali kama vile vidonge vya udongo, vipande vya mianzi, au ngozi za wanyama. Ujio wa karatasi ulichangia kuenea kwa vitabu na uanzishwaji wa maktaba. Karatasi pia ilikuwa muhimu katika ukuzaji na uenezaji wa aina za sanaa kama vile kaligraphia (sanaa ya kutengeneza mwandiko wa mapambo au uandishi kwa kalamu au brashi) na uchapishaji. Pia, uvumbuzi wa mashine ya uchapishaji inayohamishika na Johannes Gutenberg katika karne ya 15, pamoja na upatikanaji wa karatasi, ulileta mapinduzi makubwa katika uenezaji wa habari na maarifa.

Ingawa uvumbuzi wa karatasi umekuwa na athari nyingi chanya kwa jamii za wanadamu, ni vyema kutambua kwamba mahitaji ya karatasi, hasa katika nyakati za kisasa, pia yamechangia uharibifu wa misitu na changamoto za mazingira.

Uvumbuzi na uenezaji wa karatasi uliathiri sana elimu, utawala, mawasilian na usemi wa kisanii katika ustaarabu, na kuchagiza matokeo chanya katika historia ya mwanadamu.

6. Upinde/Tao la Usanifu (Arch)

Mfano wa teknolojia ya Arch. Picha kwa hisani ya alamy.

Ugunduzi wa upinde wa usanifu ni maendeleo muhimu katika ujenzi na muundo. Uwezo wa arch kusambaza uzito kuruhusiwa kwa ajili ya kuundwa kwa miundo kubwa na imara zaidi.

Dhana ya upinde ni ya kale, na ushahidi wa matumizi yake katika ustaarabu wa sehemu nyingi za kale. Mathalani, huko Mesopotamia, Wasumeri walitumia matao katika ujenzi wao wa matofali mapema kama milenia ya 3 KK. Pia, Misri ya Kale, Kuna matukio ya matao yenye corbelled kutoka Misri ya kale, yaliyoanzia karibu 2700 KK. Hizi sio matao ya kweli kwa maana ya kiufundi lakini ni utangulizi.

Vilevile, Warumi, ingawa sio wavumbuzi wa tao, Warumi mara nyingi wanasifiwa kwa kueneza na kukamilisha matumizi yake katika ujenzi wa kiwango kikubwa. Kufikia karne ya 1 KK, walikuwa wakitumia tao hilo sana katika madaraja, mifereji ya maji, na usanifu mkubwa. Warumi pia walikuwa wa kwanza kutumia jiwe la msingi, jiwe la kati katika tao ambalo hufunga mawe mengine yote kwenye nafasi.

Warumi kimsingi walitumia zege na mawe katika ujenzi wa matao yao, ambayo yalichangia maisha yao marefu na uimara wa majengo. Ukuzaji na utumiaji wao wa zege, pamoja na mbinu zao za upinde, uliwawezesha kujenga miundo ya kuvutia kama vile Colosseum na Pantheon.

Dhana ya upinde ilipitishwa na kubadilishwa na tamaduni mbalimbali, na kusababisha aina tofauti na mitindo ya matao. Kwa mfano, ulimwengu wa Kiislamu ulitengeneza upinde wa farasi, na wasanifu wa Kigothi wa Ulaya ya zama za kati wakavumbua kwa upinde uliochongoka ambao ulisambaza uzani kwa ufanisi zaidi na kuruhusu majengo marefu na madogo zaidi.

Ugunduzi na uboreshaji wa tao la usanifu ulikuwa na athari kubwa katika ujenzi, kuwezesha uundaji wa nafasi kubwa na za wazi zaidi, madaraja imara zaidi na majengo makubwa ambayo yamestahimili majaribio ya wakati.

7. Saa za Jua/Vivuli (Sundial)

Jinsi saa ya Jua inavyofanya kazi kwa kutumia miale ya mwanga.

Hii ni mojawapo ya vifaa vya kale zaidi vinavyojulikana vya kutaja wakati, hutegemea nafasi ya kivuli cha jua ili kuonyesha muda.

Dhana ya kutumia vivuli kufahamu wakati ilianza maelfu ya miaka. Aina rahisi zaidi ya sundial, fimbo iliyowekwa chini ambayo kivuli kinaonyesha wakati, inaitwa "gnomon." Ustaarabu wa kale uliona mabadiliko ya urefu na nafasi za vivuli siku nzima na kuanza kuendeleza mbinu za kusawazisha kipimo cha wakati kwa kutumia uchunguzi huu.

Ushahidi unaonyesha kwamba Wamisri wa kale walikuwa wakitumia miale ya jua mapema mwaka 1500 KK. Saa za awali za Misri zilikuwa na umbo la T na upau ulioinuliwa ambao ulitengeneza kivuli kwenye eneo lililowekwa alama, kuonyesha muda.

Wagiriki waliendeleza muundo wa saa hizi. Kufikia karne ya 3 KK, miundo ya kisasa zaidi, kama vile saa za hemispherical au "scaphe", ilikuwa inatumika. Inasemekana kwamba mwanahisabati na mhandisi mashuhuri Archimedes alitengeneza saa ya namna hii, na uchunguzi wa gnomonic (sanaa au sayansi ya upigaji simu) ulikuwa tawi linaloheshimiwa la sayansi ya Kigiriki.

Warumi waliendeleza zaidi na kueneza saa hizi za jua katika maeneo yao yote. Walijenga saa kubwa za jua katika maeneo ya umma, na nyumba nyingi za watu binafsi zilikuwa na saa hizi kwenye ua zao. Warumi pia walianzisha dhana ya "saa za muda," wakigawanya kipindi cha mchana katika saa 12, bila kujali urefu wa siku, kumaanisha urefu wa saa ungebadilika na misimu.

Saa za jua zilitumiwa kwa namna mbalimbali katika tamaduni mbalimbali,  huko Ulaya zilijengwa katika maeneo tambarare hadi katika miamba mikubwa iliyo wima huko Asia. Ulimwengu wa Kiislamu pia ulitoa mchango katika muundo na nadharia ya saa hizi.

Kabla ya kuenea kwa matumizi ya saa za mitambo, saa hizi zilikuwa muhimu kwa ajili ya kudhibiti shughuli za kila siku, kuanzia kazi za kilimo hadi maadhimisho ya kidini. Pia walichukua jukumu katika ufahamu wa kisayansi wa mzunguko wa Dunia na mwaka wa jua.

Ijapokuwa kwa sehemu kubwa zimebadilishwa na mbinu sahihi zaidi na zinazofaa zaidi za kuhifadhi wakati, saa za miale ya jua inasalia kuwa ushahidi wa werevu wa kibinadamu na jitihada zetu za kudumu za kuelewa na kupima kupita kwa wakati.

8. Uchachushaji (Fermentation)

Utengenezaji wa Pombe

Huu ni mchakato wa kimetaboliki ambapo vijidudu, kama vile chachu na bakteria, hubadilisha wanga kuwa pombe au asidi ya kikaboni chini ya hali ya anaerobiki. Ugunduzi na utumiaji wa uchachushaji ni wa zamani na unafungamana kwa karibu na maendeleo ya tamaduni na ustaarabu wa binadamu.

Kuna uwezekano kwamba wanadamu wa kale walipata uchachushaji kwa bahati mbaya tu, labda kwa kula matunda yaliyoiva ambayo yalikuwa yamechacha au nafaka zilizolowa na kuchachuka baada ya muda.

Ushahidi wa mapema zaidi wa vileo vilivyotengenezwa kimakusudi ulianza karibu miaka ya 7000-6600 KK huko China ya kale, ambapo mabaki katika mitungi ya vyungu yanaonesha kuwepo kwa kinywaji kilichochachushwa cha mchele, asali na matunda. Katika Mesopotamia ya kale, ushahidi wa uzalishaji wa bia ulianza karibu 4000 KK.

Wamisri wa kale wanasifika kwa kutengeneza mkate wa kwanza uliotiwa chachu. Yamkini, mchanganyiko wa unga na maji uliachwa ukae na chachu ya mwitu katika mazingira ilianza mchakato wa kuchachusha na kusababisha unga kuongezeka. Kwa kutambua umbo laini na ulioboreshwa wa mkate, waokaji wa kale waliiga mchakato huo.

Tamaduni nyingi duniani zilitengeneza vyakula vyao vya kipekee vilivyochacha kwa ajili ya kuhifadhi na ladha. Hii ni pamoja na bidhaa za maziwa kama vile jibini na mtindi, mboga mboga kama kimchi nchini Korea na sauerkraut huko Ulaya, na samaki na michuzi iliyochacha katika maeneo mbalimbali.

Sio tu kwamba uchachushaji ulihifadhi vyakula na kuvifanya viwe vitamu zaidi bali pia mara nyingi uliongeza thamani ya lishe. Vyakula vilivyochachushwa vinaweza kutoa "probiotics", vitamini, na vimeng'enya vyenye manufaa kwa usagaji chakula na afya kwa ujumla.

Uchachushaji ulikuwa na matumizi mengi katika matambiko, sherehe na masuala ya kiuchumi. Kwa mfano, katika tamaduni za kale, kutengeneza bia mara nyingi ulikuwa mchakato mtakatifu, na divai ilikuwa na umuhimu wa kidini katika tamaduni kadhaa za Mediterania na Mashariki ya Kati.

Uelewa halisi wa kisayansi wa uchachushaji ulikuja baadaye sana. Ilikuwa ni katika karne ya 19 ambapo Louis Pasteur alitambua chachu (yeast) kama wakala wa msingi wa uchachushaji wa kileo na akabatilisha wazo la kizazi cha hiari (spontaneous generation)

Matumizi ya uchachushaji yamekuwa muhimu kwa jamii za wanadamu, kutoa riziki, kuunda tamaduni, na hata kuendesha biashara na uchumi. Leo, uchachushaji unasalia kuwa muhimu katika uzalishaji wa chakula, teknolojia ya kibayoteknolojia (matumizi ya michakato ya kibaolojia kwa madhumuni ya viwanda na mengine, hasa uboreshaji wa maumbile ya viumbe wadogo kwa ajili ya uzalishaji wa antibiotics, homoni, n.k.) na tasnia ya dawa.

9. Uoni (Optics)

Picha kwa hisani ya BYJU'S

Utafiti wa mwanga, ambao unahusu tabia na mali ya mwanga na mwingiliano wake na vifaa mbalimbali, una historia kongwe ambayo inaanzia katik ustaarabu wa kale hadi fizikia ya kisasa.

Ustaarabu wa awali ulikuwa na uelewa wa matukio ya msingi ya uoni. Kwa mfano, Wamisri wa kale na Wamesopotamia walitumia nyuso na lenzi zilizong'aa kwa ukuzaji na kuchoma.

Wataalamu wa mwanzo wa wa Ugiriki ya kale kama Empedocles (490–430 KK) anatajwa kuwa na wazo kwamba nuru husafiri kwa namna ya miale. Euclid (300 KK) aliandika kuhusu jiometri ya mwanga, ikiwa ni pamoja na kutafakari na tabia za lenzi katika andiko lake la "Optica". Ptolemy (100-170 CE) alipanua mawazo haya, akifanya majaribio kuhusu ukinzani na aliandika matokeo yake katika kazi yake aliyoiita "Optics".

Wanazuoni katika Enzi ya Dhahabu ya Kiislamu (karibu karne ya 8 hadi 14) walifanya maendeleo makubwa katika tasnia ya uoni. Alhazen (Ibn al-Haytham) anapewa sifa kuhusu uoni. Katika kitabu chake "Book of Optics" (yapata mwaka 1015 BK), alipinga nadharia nyingi za kale za Kigiriki na kuweka msingi imara wa ufahamu wa kisasa wa uoni. Mara nyingi anaitwa "baba wa optics ya kisasa" kwa mbinu zake za utaratibu na majaribio.

Kwa tafsiri ya maandishi ya Kiarabu katika Kilatini wakati wa Enzi za Kati za Ulaya, ujuzi wa uoni kutoka kwa ulimwengu wa Kiislamu ulifika Ulaya. Hii ilisababisha utafiti na maendeleo zaidi, huku wataalamu kama Roger Bacon akisisitiza umuhimu wa mbinu za majaribio. Johannes Kepler (1571-1630) baadaye alitunga sheria kuhusu uundaji wa picha kwa lenzi na tabia ya miale ya mwanga, muhimu katika ukuzaji wa darubini.

Isaac Newton (1643-1727) alisoma mtawanyiko wa nuru na kuanzisha dhana ya wigo (concept of spectrum). Pia alipendekeza nadharia ya chembe ya mwanga (particle theory of light). Christiaan Huygens (1629-1695) alipendekeza nadharia ya wimbi la mwanga (wave theory of light) wakati huo huo. Karne ya 19 na 20 iliona usanisi wa maoni haya, na kusababisha dhana ya uwili wa wimbi-chembe (wave-particle duality concept) katika mechanics ya quantum. 

Uelewa wa uoni ulifungua njia kwa ajili ya uundaji wa vifaa kama vile darubini, hadubini na kamera na baadaye leza, fibre optics, na teknolojia nyingine muhimu katika mawasiliano ya kisasa na dawa.

Kuanzia uchunguzi wa kimsingi wa nyakati za zamani hadi nadharia za hali ya juu za quantum katika fizikia ya kisasa, uchunguzi wa uoni umekuwa msingi wa uelewa wetu wa ulimwengu na umesababisha maendeleo mengi ya kiteknolojia.

10. Mkondo wa Maji (Aqueduct)

Pont du Gard, Mkondo wa Maji uliohifadhiwa tangu dola ya Warumi. Picha kwa hisani ya Pont du Gard.

Mkondo wa Maji ni maajabu ya uhandisi wa ulimwengu wa kale, uliundwa kusafirisha maji kutoka vyanzo kama mito na chemchemi hadi katikati mwa miji. Ingawa Warumi wanajulikana zaidi kwa mkondo yao mikuu ya maji, dhana ya kupitisha maji kwenye umbali mrefu iliwatangulia.

Dhana ya kupitisha maji katika umbali mrefu inaweza kufuatiliwa hadi kwenye ustaarabu wa kale, kama vile Waminoani wa Krete na Waashuri (Assyrias). Kwa mfano, Waminoani walitengeneza mabomba na njia za udongo mapema mwaka wa 2000 KK.

Warumi waliendeleza kwa kiasi kikubwa na kueneza dhana ya mkondo wa maji. Mikondo ya maji ya Kirumi ilijumuisha mfululizo wa njia, mahandaki na madaraja. Iliundwa kwa ustadi kwa mteremko kidogo kuhakikisha kuwa maji yanatiririka. Wakati sehemu za mikondo ya maji ilikuwa juu ya ardhi (mara nyingi matao yaliambatana nayo), sehemu kubwa ya mifumo ya maji ilikuwa chini ya ardhi. Nyenzo kama vile saruji ya volkeno (pozzolana) ilitumiwa kuziba mifereji isipoteze maji. Katika umaarufu wake, milki ya Kirumi ilikuwa na mifereji mikuu kumi na moja ya kufikisha maji katika jiji la Rome katika bafu za umma, chemchemi, na kaya binafsi. Pont du Gard katika Ufaransa ya sasa ni mojawapo ya mikondo ya maji ya Kirumi iliyohifadhiwa vizuri zaidi, inayoonyesha ustadi wa uhandisi wa kale.

Dhana ya mikondo ya maji ilienezwa na milki ya Warumi, na miji mingi ya kale, kutokea Afrika Kaskazini hadi Uingereza ilinufaika na miundombinu hiyo ya Kirumi.

Kudumisha miundo hii kulihitaji juhudi kubwa. Milki ya Warumi ya Magharibi ilipoanguka mikondo mingi ya maji iliharibika. Walakini, mingine iliendelea kufanya kazi kwa karne nyingi na baadhi ya mifumo ya zamani bado inatumika leo.

Zaidi ya milki ya Warumi, dhana ya kupitisha maji kwenye umbali mrefu iliathiri ustaarabu mwingi. Kanuni za ujenzi wa mikondo ya maji inaweza kuonekana katika maendeleo ya baadaye kama vile mfumo wa qanat wa Uajemi (Iraq ya sasa) au visima vya stepwell nchini India.

Mkondo wa maji ni ushuhuda wa werevu wa mwanadamu na umuhimu wa maji kwa maendeleo na riziki ya ustaarabu. Inaashiria umuhimu wa uhandisi wa kale na umuhimu wa kutoa rasilimali muhimu kwa wakazi wa mijini.

* * * * *

Haya ni kwa uchache tu kati ya mengi unayopaswa kufahamu, tukutane wakati mwingine hapa kuzihesabu teknolojia nyingine 10. Hadi wakati mwingine.

MAKALA HII IMEANDALIWA NA KUANDIKWA NA VENANCE GILBERT. 

Read More